Mësimet islame aspak nuk e kanë objektivin që të krijojnë barrë dhe pengesa të pakalueshme për njeriun, por ato në urtësinë e tyre përmbajnë urdhra dhe mësime lehtësuese dhe që u ofrojnë rrugëzgjidhje problemeve shoqërore qoftë të natyrës sociale, ekonomike, sociale etj.

Lehtësimi dhe mosvështirësimi

Një mysliman, nëse dëshiron, mund të mbajë qëndrim të kujdesshëm për një apo disa çështje. Por, nëse i përçmon lehtësimet fetare në favor të kujdesshmërisë, atëherë Islami do të shndërrohet në një “grup masash paraprake” që tregojnë vetëm ngurtësi dhe vështirësi; Allahu do për robëri e Tij lehtësinë dhe gjerësinë. Kurani, Suneti dhe praktika e sahabëve, të gjitha këto bëjnë thirrje për lehtësimi dhe paralajmërojnë kundër teprimit dhe vështirësimit të gjërave për besimtarët.
Gjatë predikimit të fesë, nga mënyra dhe forma se si i qasemi thirrjes islame, do të varej edhe futurizmi i misionit tonë, ngase nisur nga fakti se ekspertët e kësaj fushe konstatojnë se materiali dhe metodologjia në këtë segment përmbajnë gjysmën e suksesit, ndërsa gjysma tjetër e ka mënyra e predikimit dhe prezantimit të mësimeve fetare.
Ligji i përshkallëzimit krijon mundësi dhe hap shtigje të reja që ne të thellojmë sferën e thirrjes sonë në thellimin e kuptimit të evoluimit (përsosurisë e jo të shpërthimit, furi, kërcim), zhvillimit e jo sorollatjes, urtësisë e jo tërbimit (xhindosjes), përshkallëzimit e jo kërcimit, ngadalësimit e jo shpejtimit, punës së qetë e konstante, jo punës së shpejtë që ndalet pas pak. Në këtë drejtim kujtojmë fjalët e të Dërguarit a.s. që thoshte: ‘Punët më të dashura për Allahun janë ato që janë të vazhdueshme, edhe nëse janë pak. Sikurse gjithashtu thoshte: “Nuk tregohet i ashpër dikush në fe e që të mos e mundë feja”.1
Transmetohet nga Ebu Musa (El Eshariu) se kur i Dërguari i Allahut, ngarkonte me detyrë ndonjërin nga sahabët për ta zbatuar ndonjë urdhër të tij, e porosiste: “Jepni myzhde e mos ngjallni urrejtje. Lehtësoni e mos vështirësoni!”2
Ky ishte edhe parimi themelor mbi të cilin edhe funksiononte shoqëria e asaj kohe në kuadër të thirrjes së njerëzve në Islam dhe ky parim duhet të ndiqet edhe sot. Nga ana tjetër Muhamedi a.s. qe urdhëruar të thirrte në rrugë të Allahut me urtësi dhe këshillë të mirë e të fliste me ta në mënyrë sa më të mirë.
Edhe ai, nga ana e tij, në përputhje me këtë urdhër, i pati thirrur njerëzit jo verbërisht, por me largpamësi, durim qetësi e metoda aplikative. Pejgamberi a.s,. po ashtu gjatë thirrjes ka marrë parasysh formimin mendor dhe kulturor të njerëzve, aftësitë e tyre, ndjenjat, dëshirat, cilësitë individuale, si dhe është kujdesur nga afër me ta3.
Në frymën e zhvillimeve të shpejta bashkëkohore para vetes na lindë pyetja, shoqëritë bashkëkohore myslimane a kanë nevojë për një dozë të rëndë të da’ves duke praktikuar lehtësimin dhe jo vështirësimin?
Përgjigjën e jep Ridzuan Abdullah Vu, i cili thotë se po, në kuptimin se nuk ekziston sot një shoqëri e caktuar në botë që të mund të thotë: ”Ah, po, kjo është një referencë e mirë për atë që Islami qëndron”. Myslimanët kanë tendencë të lundrojnë prapa në nostalgji në kohë, në ditët e Pejgamberit, kur shoqëria islame u themelua në qytetin e Medinës. Myslimanët i referohen kësaj si një model i shoqërisë myslimane në njëfarë mënyre; kjo është fatkeqësi, ngase nuk ekziston një model bashkëkohor, i cili do të mund të merrej si shembull. Por, në anën tjetër, modeli historik dëshmon se modeli i shoqërisë islame është i mundur, dhe kjo ka ndodhur në historikun e Islamit. Nuk është sikurse në konceptin marksist të një shoqërie komuniste: pas tezës dhe antitezës, sintezës, përfundimisht evulon në një shoqëri komuniste, porse ky proces asnjëherë nuk është përmbushur në histori. Por, në rastin e Islamit, ishte një model i shoqërisë islame që njerëzit mund t’i referohen dhe të pohojnë: Kjo është shoqëria drejt së cilës do të dëshironim të ecnim.” Jo në terma të teknologjisë, por në terma të vlerave të njerëzve, në mendësinë psikologjike të njerëzve, në etosin e njerëzve”.4
Mësimet islame aspak nuk e kanë objektivin që të krijojnë barrë dhe pengesa të pakalueshme për njeriun, por ato në urtësinë e tyre përmbajnë urdhra dhe mësime lehtësuese dhe që u ofrojnë rrugëzgjidhje problemeve shoqërore qoftë të natyrës sociale, ekonomike etj.
Veçanërisht duhet pasur kujdes i shtuar dhe të ndiqet një metodologji e studiuar mirë me myslimanët e rinj apo edhe ata që fillojnë së praktikuari Islamin në jetën e tyre, duke ndjekur tashmë maksimën e lehtësimin dhe mosvështirësimit. Në lidhje me hadithin “Lehtësoni e mos vështirësoni” Imam Neveviu kishte thënë: “Prej hadithit nënkuptohet se duhet t’ia përfitojmë zemrën atij që është afër ta pranojë Islamin dhe nuk duhet t’ia vështirësojmë (përqafimin e Islamit). Kësisoj duhet vepruar me fëmijët të cilët janë në prag të moshës së pjekurisë apo kanë hyrë në të, si dhe me ata që janë penduar nga mëkatet. Me secilin prej tyre duhet të sillemi me butësi dhe duhet gradualisht t’i thërrasim në veprimin e llojeve të ndryshme të adhurimeve.
Kjo urtësi e porositur nga i Dërguari a.s. rezulton në faktin se thirrësi (imami) të mos jepet dhe ta sqarojë tërë fenë përnjëherë para atij që e thërret në Islam, por ai ndjek gradualitetin që mos të ngarkohet rëndë apo edhe, ruana Zot, t’i irritojë masat dhe të ikin nga thirrja jonë për shkak të ndonjë gabimi që në sytë tanë mund të duket i përmasave të vogla, por tek i ftuari do të linte përshtypje krejt të kundërt. Pra, imami duhet të japë mesazhin të sigurt dhe të jetë kompaktibël me rrethanat dhe traditën shoqërore të atij mjedisi ku e zhvillon aktivitetin.
Duke medituar në metodologjitë që ndoqi Muhamedi a.s. në raport qoftë me shokët e vet, me të tjerët, por qoftë edhe me armiqtë, kishte vizionin dhe parimin e lehtësimit gjatë thirrjes dhe predikimit të mësimeve hyjnore. Ky element ngelet nga karakteristikat më të rëndësishme të Islame dhe secili që mundohet të ngushtojë apo ta shtrëngojë fenë, ajo do ta mposhtë atë, sikurse që është transmetuar në hadithin e të Dërguarit a.s.
“Vërtet feja është lehtësim dhe kushdo që mundohet ta shtrëngojë fenë (përmes shfaqjes së ekstremizmit në adhurim), ajo do ta mposhtë atë. Andaj, përmbajuni mesatares dhe përpiquni sipas mundësisë dhe përgëzoni njëri-tjetrin për shpërblimin për veprat e mira. Ndihmohuni në udhëtimin tuaj me ecje gjatë mëngjesit të hershëm, pasdites dhe një pjese të natës.”5
Elementi i lehtësimit dhe mosvështirësimit në mësimet e pastërta islame është i prekshëm. Në lidhje me këtë Allahu xh.sh. në Kuranin famëlartë na drejtohet neve duke na thënë: “Dhe nuk ju ka bërë juve në fé kurrfarë vështirësie” (El Haxh,78), kurse në një ajet tjetër kuranor urdhëron e thotë: “Allahu dëshiron që t’jua lehtësojë dhe jo që t’jua vështirësojë.” (El Bekare, 185).
Me këtë fakt duke kaluar edhe në obligimet e tjera, i Lartësuari na e ka qartësuar duke vendosur ndalesa në tejkalimin e caqeve në adhurime, teprimin qoftë në aktivitete apo edhe në biseda sepse këto do të prodhonin ekstremizëm në fe.
Ja se çfarë na urdhëron Allahu në Kuran: “Thuaj (o Muhamed!): "Unë prej jush nuk kërkoj kurrfarë shpërblimi për të (Kuranin), e as nuk jam nga ata që paraqiten të atillë (çfarë nuk janë)” (Sad, 86).
Edhe mësimet e të Dërguarit a.s. na e ndalojnë një gjë të tillë. “Janë shkatërruar ekstremistët”. Dijetarët kanë thënë: “Ata që thellohen dhe e shtrëngojnë në ato raste që nuk bën dobi shtrëngimi.”
Këtu mbetet me rëndësi të theksohet edhe thënia e thirrësit të madh të Islamit Muhamed Gazaliu i ri, i cili kishte thënë:
“Unë nuk kam shkruar për personalitetin e Mesazhit të madh, Muhamedit të birit të Abdullahut, paqja dhe shpëtimi i Zotit qofshin mbi të, vetëm pas leximit ose studimit të cilido njeriu të madh. Unë jam mysliman me plot vetëdije, e di përse kam besuar në Allahun, Zotin e botëve, përse u besova fjalëve të Muhamedit a.s dhe përse pasova librin, i cili iu shpall, madje përse thërras të tjerët në besimin me të cilin qenia ime është e kënaqur”.
Në hadithin vijues do të shohim se si i Dërguari a.s. zhvilloi komunikimin verbal me një të ri i cili i kërkoi atij që t’ia lejojë aty që të bëjë mëkat.
Një djalë i ri ka ardhur tek i Dërguari a.s.dhe ka thënë: “O i Dërguar i Allahut, ma lejo mua zinanë!” Njerëzit iu kthyen atij me qortim dhe i thanë: “hesht, hesht!” Muhamedi a.s., tha: “Afrohu.” Ai u afrua afër të Dërguarit dhe u ul, pastaj Muhamedi a.s.i tha atij: “A e dëshiron këtë për nënën tënde?” Ai tha: “Pasha Allahun jo, Allahu më bëftë kurban për ty”. Ai tha: “As njerëzit e tjerë nuk e dëshirojnë këtë për nënat e tyre!” Pastaj tha: “A e dëshiron këtë për bijën tënde?”
Ai tha: “Pasha Allahun jo, Allahu më bëftë kurban për ty”. Ai i tha: “As njerëzit e tjerë nuk e duan këtë për bijat e tyre!” Pastaj tha: “A e dëshiron këtë për motrën tënde?” Ai tha: “Pasha Allahun jo, Allahu më bëftë kurban për ty.” Ai tha: “As njerëzit e tjerë nuk e dëshirojnë këtë për motrat e tyre!” Pastaj tha: “A e dëshiron këtë për hallën tënde?” Ai tha: “Pasha Allahun jo, Allahu më bëftë kurban për ty.” Ai tha: “As njerëzit e tjerë nuk e dëshirojnë këtë për hallat e tyre!” Pastaj tha: “A e dëshiron këtë për tezen tënde?” “Ai tha: “Pasha Allahun jo, Allahu më bëftë kurban për ty.” Ai tha: “As njerëzit e tjerë nuk e dëshirojnë këtë për tezet e tyre!” Pastaj, i Dërguari a.s.e vendosi dorën e tij mbi të (kokën e tij) dhe tha: “O Allah falja atij mëkatin, pastroja zemrën dhe mbroja gjenitalet.” Pas kësaj ai i riu nuk ka shikuar asgjë.6
Komunikimi dhe ofrimi i argumentit bindës nga i Dërguari a.s. ishte dëshmi që djaloshi të kthehej në rrugë të mbarë dhe jo vetëm të mos mëkatonte, por edhe ta shfaqte urrejtje të hapur ndaj këtij mëkati. Butësia, urtësia e të Dërguarit a.s. me të bëri që ky i ri të braktisë synimin për mëkat. Por, nga ana tjetër, edhe vetë reagimi i shokëve të tij në adresë të të riut ishte i thekshëm duke i thënë atij“ Hesht, hesht” që nënkuptohej se kjo gjë do të sanksionohej. Por, i Dërguari a.s. tregoi shembullin dhe mirësjelljen më të lartë të mundshme dhe konkrete karshi kategorive të tilla ku la të kuptohej se ata që synojnë të keqen apo edhe vetëmse kanë bërë një të tillë, ndaj tyre të tregohet dhembshuri e butësi e sidomos në rastet tepër të ndjeshme siç janë personat të cilët posa kanë hyrë në Islam.
Njëherazi, kjo praktikë profetike tregon se kjo është rruga e duhur që duhet të ndiqet me njerëz dhe si t’ua paraqesim islamin në formën më të mirë dhe të kulturuar, larg çdo komunikimi të dhunshëm apo edhe imponimi. Gjatë shtrirjes dhe komunikimit të mesazhit të da’ves, duhen prezantuar argumentet e qarta që t’i bindim të ftuarit me butësi e urtësi dhe kjo është rruga më e duhur që njerëzit të shmangin mendjet dhe zemrat e tyre nga kryerja e mëkateve.
Po ashtu në mesin e përfitimeve që mund të nxjerrim nga ky hadith, është edhe fakti se kemi trashëguar një formë të komunikimit shumë produktiv sesi i Dërguari a.s. iu drejtua djaloshit larg çdo paragjykimi apo edhe ngarkese psikologjike, duke qetësuar atë pikësëpari e pastaj edhe duke bindur drejt së drejtës dhe ai hoqi dorë nga epshi dhe nga zinaja dhe në fund u bë një person që refuzoi çnderimin dhe urrejti këtë të keqe.
Po ashtu ky qëndrim emocional në thirrjen islame dhe edukatë nga ana e të Dërguarit a.s., është çelës shumë i rëndësishëm në artin e bindjes në fushën e da’ves. Në një hadith tjetër ka thënë: “Mirësia i zbukuron gjërat, mungesa e mirësisë i shëmton ato.”
Kurse Xherir bin Abdullahu transmeton se e ka dëgjuar të Dërguarin a.s. të thotë:“Ai i cili është i privuar nga mirësia, është i privuar nga krejt e mira.” (Muslimi)
Cili ndëshkim tjetër mund të jetë më i ashpër sesa të jesh i privuar nga krejt e mira?.
Nisur nga rrafshi i rinisë, feja ka kërkuar të largohen nga teprimi dhe ekstremizmi dhe të ndjekin pjekurinë dhe lehtësimin, veçanërisht në marrëdhëniet me njerëzit e thjeshtë, nga të cilët nuk pritet të reagojnë si njerëzit e devotshëm. Një mysliman, nëse dëshiron, mund të mbajë qëndrim të kujdesshëm për një apo disa çështje. Por, nëse i përçmon lehtësimet fetare në favor të kujdesshmërisë, atëherë Islami do të shndërrohet në një “grup masash paraprake” që tregojnë vetëm ngurtësi dhe vështirësi; Allahu do për robëri e Tij lehtësinë dhe gjerësinë. Kurani, Suneti dhe praktika e sahabëve, të gjitha këto bëjnë thirrje për lehtësimi dhe paralajmërojnë kundër teprimit dhe vështirësimit të gjërave për besimtarët.7
Hadithe të shumta profetike na këshillojnë për modelim dhe ekuilibër, duke i paralajmëruar kundër teprimit në fe. “Ruhuni nga teprimi në fe. (Popuj) para jush janë zhdukur si pasojë e teprimit”8
Po ashtu në një hadith tjetër Muhamedi a.s. ka tërhequr vërejtjen nga ashpërsia dhe nga vështirësimi i gjërave ndaj umetit të tij. Aishja r.a.,transmeton se ka dëgjuar Muhamedin a.s. të ketë thënë: “O Allahu im, kujtdo nga umeti im që i është dhënë pushtet dhe (përmes pushtetit) ia ka vështirësuar atyre (umetit), vështirësoja edhe Ti atij! Dhe me secilin nga umeti im që i është dhënë pushtet dhe është treguar i butë me ta, tregohu edhe Ti i butë.”9
Po ashtu ka paralajmëruar se ekstremistët janë të shkatërruar, ku thotë: Abdullah bin Mes’udi transmeton nga Muhamedi a.s të ketë thënë: “Të shkatërruar janë mutenettiunët!” Dhe ai (i Dërguari) e përsëriti këtë tri herë.10
Tradita profetike po ashtu na mëson se Muhamedi a.s., kur duhej të zgjedhte midis dy opsioneve, gjithmonë zgjedhte më të lehtin me kusht të mos ishte mëkat. Predikuesit e fesë duhet të kuptojnë realitetin bashkëkohor që po jeton bota islame e veçanërisht pakicat islame në Evropë e vende të ngjashme. Andaj fukahatë e kanë miratuar lehtësimin në kohën e vështirësisë dhe fatkeqësive.
Gjithashtu, nga të gjithë ne predikuesit e mesazhit të Islamit kërkohet t’i lehtësojmë gjërat dhe kjo është urgjente si asnjëherë më parë. Jeta sot është e mbushur me teori e filozofi materialiste, zbavitje, plot me të këqija saqë një individ, i cili përpiqet të ndjekë me përpikëri mësimet hyjnore, ballafaqohet me një sërë kufizimesh e stigmatizimesh nga shoqëria e në disa raste edhe nga administratat shtetërore.

1. HishamTalib, Besëlidhja e thirrjes islame, Logos-A, Shkup,2017, f.38-39. 2. Muslimi,nr.4525, Xhiha-du sijer,nr.6. 3. Islami nëpërmjet haditheve, Kryesia e Çështjeve Fetare të Turqisë, Logos-A, 2017, botim i dytë, v.6,f.565. 4. Ziauddin Sardar, Fytyra të Islamit (biseda për problemeve bashkëkohore), Logos-A, Shkup,2017, f.156. 5. Fethul Bari: 1/68, hadithi me nr: 38. 6. Trans-meton Imam Ahmedi 21708 dhe është autentik sipas Imam Albanit në “Silsiletus-Sahihah 370. Gjithashtu, këtë hadith e transmeton Taberaniu, Bejhakiu dhe Hejthemiu. 7. Jusuf Kardavi, Rizgjimi islam ndërm-jet kundërshtimit dhe ekstremizmit. Logos-A, Shkup, 2002,f.212. 8. Transmetojnë Ahmedi,1/215, Nesaiu 268,Ibn Maxhe 3029 në Sunenet e tyre. 9. Muslimi,Ka-pitulli El Imare, hadithi nr.1828. 10. Muslimi 2670.