Bazat e pedagogjisë kuranore (2)

 


Edukimi i karakterit - edukimi moral (Et-terbijetu' l- ahlakijje) 


Ahlak është fjalë e përcjellur nga fjala huluk, që do të thotë veti, tipar, natyrë, karakter, moral etj. Me mëshirën e Vet, Krijuesi çdo qenie njerëzore e krijon në fitren e pastër, d.m.th. në natyrën që është e prirur për cilësi pozitive që quhen es-sifatu'l ahlakijetu'l-fitrijje dhe të cilat janë qëllim i edukimit. Prandaj, huluk është e pamundur të komentohet nëse nuk lidhet me ajetin e njohur mbi fitren: 
"Ti drejtoje veten tënde, si besimtar i vërtetë, nga feja e pastër, nga ajo natyra e All-llahut (fitretullah), sipas së cilës Ai i krijon njerëzit". (Err-Rrum, 30) 
Me fjalën huluk në aspektin gjuhësor kuptojmë atë që merr njeriu në edukimin e vet kur bëhet sikur ajo natyrë në bazë të së cilës është krijuar; edukimi i tillë arrihet me anë të vetëvëzhgimit dhe disiplinimit në pajtim me natyrën sipas së cilës All-llahu (xh. sh.) e krijoi njeriun. 
Muhammedi (s.a.v.s.)- është shembull i pajtueshmërisë së përkryer të karakterit me fitren; ai evitoi nga vetja çdo cilësi të keqe dhe bashkoi në vete të gjitha es-sifatu' ahlakujtu'-fitrijje, për ç'arsye në Kur'- an u quajt usveten hasene (El-Ahzab, 21), huluki i tij u cilësua si më i larti (El-Kalem, 4), ndërsa ai vetë tha:`Më ka edukuar Krijuesi im me më të mirën edukatë kur ka thënë:
"Ji i mirë me secilin, kërko të bëhen vepra të mira dhe largohu nga injorantët!" (El-A'raf, 199) 
Kur'ani nuk i ka të mbledhura në një vend `urdhrat e Zotit`, por ai i tëri është i gërshetuar me këshilla, ku përmenden dhe kërkohen cilësitë e mira e refuzohen dhe qortohen cilësitë e këqija në natyrën e njeriut. Ja disa nga ato cilësi, të cilat Kur'ani dëshiron t'i kultivojë tek njerëzit: besnikëria ndaj së vërtetës, të rekomanduarit e së vërtetës, sinqeriteti, durimi, besnikëria, mëshira, dashamirësia, butësia, saktësia, kompromisi, maturia, këndshmëria, drejtësia, të ndihmuarit e të dobëtve, të mbuluarit e veprave të këqija me vepra të mira, të qenit i kënaqur me atë që ka lejuar Krijuesi, respektimi i mendimit të huaj, pastrimi i trupit, rrobave dhe banesës, respektimi i të drejtave, pasurisë, nderit dhe jetës së të tjerëve etj. 
Cilësitë që Kur'ani i flak në mënyrë kategorike, janë: shirku, gënjeshtra, dhuna, vrasja, cenimi i nderit të tjetrit, dyfytyrësia, mosbindja ndaj prindërve, mashtrimi, vjedhja, vjedhja gjatë matjes, shpërdorimi i pasurisë së jetimit, gjykimi i padrejtë, ndërprerja e lidhjeve farefisnore etj. 
Ja një shembull ligjërimi kuranor mbi ahlakun: 
"Zoti yt ka dhënë urdhër të prerë që të mos adhuroni tjetër pos Tij, që të silleni në mënyrë bamirëse me prindërit. Nëse njërin prej tyre, ose që të dy, i ka kapur pleqëria nën kujdesin tënd, atëherë mos u thuaj as "of-oh", as mos u bëj i vrazhdë ndaj tyre, por thuaju fjalë të mira (të buta, respektuese). Dhe, në shenjë mëshire, ule para tyre krahun përulës e respektues dhe thuaju: "Zoti im! Mëshiroji ata të dy, sikurse më edukuan mua kur isha i vogël`. Zoti juaj e di më së miri çfarë keni në shpirtin tuaj. Nëse keni qëllime të mira, vërtet Ai jua fal atyre që pendohen. Dhe jepi çdo të afërmi të drejtën që i takon, edhe të varfrit, edhe atij në kurbet, por mos shpenzo tepër e pa udhë. Sepse ata që shpenzojnë tepër (masrafxhinjtë) janë vëllezër (në veprim) të djajve, e djalli është përbuzës i madh i Zotit të tij. Nëse detyrohesh t'ua kthesh shpinën atyre (të afërmëve etj.), duke kërkuar mëshirën që e shpreson nga Zoti yt (furnizim për t'i ndihmuar ata), atëherë thuaju atyre fjalë të mira (të lehta). 
Dhe mos e bëj dorën tënde të lidhur për qafe (mos u bëj koprrac), dhe as mos e shtrij të tërën e të mbetesh i qortuar e duarthatë (nga shpenzimi i tepërt). S'ka dyshim se Zoti yt është Ai që furnizon me bollëk atë që do, dhe ia kufizon atij që do. Ai di hollësisht për robët e vet dhe i vështron ata. Mos i mbytni fëmijët tuaj nga frika e varfërisë, se Ne sigurojmë furnizim për ata dhe për ju, sepse mbytja e tyre është mëkat i madh. Dhe mos iu afroni imoralitetit (zinasë), sepse është një rrugë shumë e keqe. Dhe mos mbytni njeriun, (mbytjen e të cilit) Allahu e ka ndaluar, përveç me drejtësi (që e kërkon Sheriati). E kush vritet pa të drejtë (pa faj), trashëgimtarit të tij Ne i kemi dhënë të drejtë (të kërkojë drejtësinë), e ai të mos e kalojë kufirin me mbytje sa i është dhënë kompetenca. Mos e përdorni pasurinë e jetimit ndryshe veçse në mënyrën më të mirë (për t'ia shtuar), derisa ai të arrijë pjekurinë e vet. Premtimin zbatojeni, sepse premtimi ka përgjegjësi. Masën mbusheni kur matni (me enë) dhe peshoni me peshojë të drejtë. Kjo është më e dobishme dhe ka përfundim më të mirë. Mos iu qas asaj për të cilën nuk ke njohuri, sepse të dëgjuarit, të pamët dhe zemra, për të gjitha këto ka përgjegjësi. Dhe mos ec nëpër tokë me kryelartësi, sepse ti as nuk mund ta çash tokën dhe as nuk mund të arrish lartësinë e maleve. E keqja e të gjitha këtyre është e urrejtur tek Zoti yt." (El-Isra, 23-38; gjithashtu shih psh.: El-En'am,151-152; En-Nisa', 36-38; etj) 
I Lartësuari e ka quajtur veten në Kur'an me 99 emra/ cilësi të mira, të cilat (përjashto vetëm disa prej tyre, të rezervuara vetëm për Dhatin- Qenësinë e Tij) përmbajnë cilësi pozitive, të cilat i edukuari duhet t'i "përfshijë në edukimin e vet". Të themi, kur i Lartësuari e quan veten El-Hakk (i Vërteti), apo El-Adil (i Drejti), apo El-Latif (i Buti), atëherë edhe njeriu duhet të jetë dashës i së vërtetës, i drejtë, i butë…Ata emra edhe janë dhënë në Kur'an për përfshirjen e tyre në moral. 
Përparësia e es-sifatu;l-ahlakijetu'lfitrijje në krahasim me vlerat që i rivendos cilado shoqëri tjetër joislame, një sistem juridik, filozofik ose ndonjë sistem tjetër, është se këto cilësi sjellin sukses edhe në këtë botë edhe në botën tjetër dhe se janë të lidhura me botën e gajbit, sepse nisen nga besimi apo e vërteta që Zoti njeriun dhe "natyrën e tij të pastër" e ka krijuar me mundësinë që t'i realizojë këto cilësi me ndihmën e Shpalljes dhe të Pejgamberit të All-llahut (s.a.v.s.), si shembull a model identifikimi. 


Si e edukon karakterin Islami 


Përveç besimit dhe ibadeteve me të cilat shërohet njeriu nga cilësitë e këqija, ka edhe mjete të tjera për edukimin e karakterit. Ato janë: marrja e Pejgamberit (s.a.v.s.) si shembull dhe vetëdija mbi kufirin e hallallit e haramit.
Një ashab me të drejtë ka thënë që muslimanët janë eshrefu'l-eimme, bashkësia më prestigjioze, dhe kjo për dy arsye: për shkak se të vetmit ata e kanë Librin autentik të Zotit dhe synetin e ruajtur të Pejgamberit të "tyre". Në synetin e Pejgamberit - Muhammedit (s.a.v.s.) e shënuar në përmbledhjet autentike, janë ruajtur thëniet, veprimet dhe sjellja e tij, me një fjalë: pedagogjia e tij profetike e cila duhet studiuar në mënyrë të veçantë edhe në "gjuhën shqipe" (shën. i përk.). 
Kështu njerëzit duhet të njihen me edukatën e Pejgamberit (s.av.s.) për të folurit, për marrjen e ushqimit e pijes, por raportin ndaj Allllahut (xh. sh.), Kur'anit, ndaj prindërve të vdekur, bashkëshortëve dhe fëmijëve, miqve, jomuslimanëve, tregtisë, gjykimit, luftimit, fjetjes, të ngriturit nga shtrati, ecjes… thjesht: Pejgamberi (s.a.v.s.) është një konkretizim i përkryer i edukatës (terbije) islame, model që duhet ndjekur. 
Vetëdija mbi hallallin dhe haramin në Islam i edukon njerëzit në atë mënyrë që ata të kuptojnë se hallall (e lejuar) është çdo gjë që është e mirë, e këndshme dhe e dobishme për shëndetin e tyre, ndërsa haram (e ndaluar) është vetëm ajo që është e keqe, e pakëndshme dhe e dëmshme për shëndetin. Rrethi i hallallit është i gjerë, ndërsa rrethi i haramit është i ngushtë, por, megjithatë shumë njerëz, të mashtruar nga nxitjet e shejtanit, bëjnë vepra haram dhe nuk përfillin hallallin: "
Thuaj: "Nuk është njësoj ajo që është e ndaluar (el-habith) dhe ajo që është e lejuar (et-tajjib), po, edhe nëse të mahnit sasia e madhe e asaj që është e ndalaur.." (El-Maide, 100) 
Krijuesi e lejoi tajjibat-in, kurse e ndaloi haba'ith-in dhe ndonëse hallalli dhe harami kanë të bëjnë me ushqimin dhe pijen, në edukim (terbije) nuk duhet të kufizohemi vetëm në to, sepse i Lartësuari ka thënë: 
"Thuaj: `Zoti im i ndaloi (Innma harr-rreme Rabbi) të këqijat e turpshme, le të jenë të hapta ose të fshehta, ndaloi mëkatin, ndaloi shtypjen e tjetrit pa të drejtë, ndaloi t'i bëni shok All-llahut pa pasur për të kurrfarë argumenti dhe ndaloi të thoni për All-llahun atë që nuk e dini". (El-E'araf, 33). 
"O besimtarë, hani nga të mirat (tajjibat) që u kemi dhënë dhe falenderojeni All-llahun…" (El-Bekare, 172) 
"… (Pejgamberi), i cili do t'jua lejojë çdo gjë të mirë (tajjibat) dhe do t'jua ndalojë çdo gjë të keqe (haba'ith)" (El-E'raf, 157) 
Ka dijetarë që mendojnë se hadithi i njohur: "Kërkimi i diturisë është obligim (farz) për çdo musliman` (e citon Ibni Maxhe duke e transmetuar nga Enes ibni Maliku), fjala "kërkimi i diturisë", në të vërtetë do të thotë të kërkuarit dhe të pranuarit e kufijve në mes hallallit dhe haramit. Po ashtu transmetohet nga Ibni Mes'udi që Pejgamberi (s.a.v.s.) ka thënë: "Kërkimi i hallallit është obligim i çdo muslimani!" 
Të përmbajturit e hallallit dhe të mënjanuarit e haramit e pastron njeriun dhe e shpëton shoqërinë nga çdo dëm dhe e keqe. Islami është efikas në këtë qëllim për arsye se e ka shpallur haram edhe atë që shpie në haram, d.m.th. është efikas, sepse i ka ndërprerë të gjitha rrugët që çojnë nga harami.
Njerëzit do të qëndrojnë larg haramit në qoftë se do të pranojnë edhe një të vërtetë shtesë: që harami prodhon haram, që bërja e haramit para së gjithash është gjynah dhe që frika nga dënimi i Zotit për gjynahun e bërë, më shumë se frika për humbjen e shëndetit, në mënyrën më efikase i largon njerëzit nga ai (harami). 


Edukimi i mendjes (et-terbijetu'l-'aklijje) 


Mendja (akl) në Islam trajtohet nga dhuntitë më të mëdha që i dhuroi Krijuesi qenies njerëzore. Me të njeriut i është mundësuar të vëzhgojë, të mendojë, të analizojë, konkludojë… shkurt: të rritet shpirtërisht, por edhe të besojë. Prandaj, mendja është kusht i të besuarit, sepse në Islam nuk ka besim pa arsyetim, kurse ata që janë të privuar nga kjo dhuratë, nuk janë përgjegjës për veprimet e tyre dhe obligimet fetare nuk u destinohen atyre. 
Asnjë religjion nuk i ka dhënë dinjitet mendjes sikurse dini – Islami, në Shpalljen e të cilit fjalët e para i janë drejtuar pikërisht mendjes: 
"Mëso, lexo, mendo, hulumto - në emër të Zotit tënd, i Cili krijon!" (El-'Alek,1)
Që me këtë ajet, me të cilin u ndërrua në mënyrë epokale rrjedha e historisë njerëzore dhe filloi `qytetërimi i Fjalës`, është përcaktuar, ashtu si e sheh Islami, edhe thelbi i besimit dhe qëllimi edukues i të menduarit. 
Islami, domethënë, kërkon që mendja në punën e vet t'i bjerë në sexhde Krijuesit të të gjitha botëve, që mendja të mos jetë e pakufizuar, jashtë Sheriatit, në mënyrë që frytet e saj të jenë të mira, sepse një mendje, që nuk bie në sexhde para All-llahut (xh.sh.), është mendje iblisi (prej djalli), është mendje pa prijës, shpesh pa kurrfarë qëllimesh apo me qëllime që i bien ndesh vullnetit të Krijuesit. Me fjalë të tjera, Iblisi, në tregimet kuranore, është shumë inteligjent, por edhe mendjemadh; mendja e tij, në vend se ta zbulojë e ta çlirojë të Vërtetën, ajo e fsheh dhe e asfikson. Mendja prej iblisi është kryelartë, për arsye se mohon Krijuesin në Gjithësi dhe për shkak se çdo rezultat që ka, ia mvesh vetvetes; mendja e tillë nga më e madhja begati shndërrohet në të keqen më të madhe. 
Meqenëse sipërfaqja e Tokës s'mund të kultivohet as mund të ndërrohet gjë në të pa përdorimin e mendjes, atëherë Islami kërkon që zbulimet e saj dhe ajo që planifikon e ndërton, të jenë në pajtim me Sheriatin - në mënyrë që të krijohet në tokë një qytetërim në frymën islame - të nënshtrimit ndaj të Vetmit Zot. Çdo qytetërim tjetër, si prodhim i mendjes, në Kur'an është cilësuar jostabil dhe i gjymtë. 
"A është më mirë ai që ndërtesën e vet e themeloi mbi frikën ndaj All-llahut dhe mbi kënaqësinë e Tij, apo ai që themelin e ndërtesës së vet e vendosi buzë bregut të shembur , që bashkë me të të bjerë në zjarrin e Xhehennemit? Allahu nuk i udhëzon njerëzit që i bëjnë padrejtësi vetvetes." (Et-Tevbe, 10).
Islami refuzon parullën, `besoj për shkak se kjo është absurde!` dhe kërkon besimin që është rezultat i punës së mendjes, i të medituarit mbi Universin e njeriun dhe i të kuptuarit të Librit të All-llahut (xh. sh.). Që të arrihet besimi i tillë, Islami kërkon që duke përdorur arsyen njeriu t'i evitojë mundësitë që e bëjnë të udhëhiqet nga mendjemadhësia, mashtrimet, tradita e keqe, falltarët, supozimet e të ngjashme. 
"E kur u thuhet: `Ndiqni Shpalljen e All-llahut!` Ata thonë: `Jo, ne ndjekim atë rrugë në të cilën i gjetëm prindërit tanë!` Edhe sikur prindërit e tyre të mos kenë kuptuar asgjë dhe të mos jenë udhëzuar në rrugë të drejtë (edhe atëherë do t'i pasonit)?" (ElBekare, 170); 
"Shumica e tyre mbështeten mbi supozime, mirëpo, supozimet aspak nuk i ndihmojnë së vërtetës. All-llahu e di mirë ç’bëjnë ata." (Junus, 75-80).


Kur'ani, së këndejmi, është plot me udhëzime që nxitin mendjen për të medituar mbi botën dhe mesazhet kuranore. P.sh.: "Është fakt se në krijmin e qiejve e të Tokës, në ndërrimin e natës e të ditës, të anijes që lundron në det me ngarkesë të dobishme për njerëzit, në shiun që e lëshon All-llahu prej së larti e me të e ngjall tokën pas vdekjes së saj dhe përhap në të çdo lloj gjallese, në lëvizjen e erërave e të reve që rrinë pezull mes qiellit e toke, (në të gjitha këto), ka argumente për një popull që ka mend." (ElBekare,164); 
"A nuk e studiojnë me vëmendje Kur'anin, apo kanë dryna në zemra!" (Muhammed, 24). 


Si e edukon mendjen Islami 


Kushti i parë dhe i pashmangshëm që mendja të jetë e edukuar është që ajo ta marrë besimin (iman bil-lahi Te'ala) për prijës të vetin; mendja pa besim është mendje iblisi, ndërsa prodhimet e saj janë të këqijat dhe mbrapshtitë.
Kushti i dytë është që mendja të jetë e vetëdijshme për aftësitë e veta për njohje. Islami i ka caktuar kufij mendjes në njohje; ajo mundet - dhe duhet ta njohë vetëm botën e dukshme dhe në të të zbulojë shenjat dhe kodet (ajetet) mbi ekzistencën e All-llahut (xh.sh.), por ajo nuk është e aftë ta kuptojë botën e gajbit; kjo i është lënë një burimi tjetër të njohjes, ruhut apo `zemrës` (fu'ad). Të medituarit mbi qenien e Zotit (xh. sh.), melaqet, dhe të ngjashme, në Islam konsiderohet si mungesë edukate, për ç'arsye Pejgamberi (s.a.v.s.) ka thënë: `Mendoni e meditoni mbi atë që krijoi All-llahu, e jo mbi atë si është All-lahu, sepse ju këtë nuk mund ta bëni!` Të qëndruarit brenda këtyre kufijve është cilësi e edukimit të robëve të mirë të All-llahut (xh.sh.).
Në të njëjtën mënyrë, Islami refuzon mendimin filozofik, që nuk niset nga e Vërteta, po vetëm e kërkon vazhdimisht dhe asnjëherë nuk e gjen. All-llahu (xh. sh.) është e Vërteta dhe Ai, nga mëshira ndaj njerëzimit, e shpalli të Vërtetën, dhe detyra e njerëzve të urtë është që ta kërkojnë të Vërtetën dhe t'ua `rekomandojnë` edhe të tjerëve. (ElAsër) 
Kushti i tretë për edukimin e mendjes është që gjatë diskutimit, të bindurit dhe të konkluduarit, të zbulojë dhe të shtrojë argumente dhe që me ata që nuk kanë besuar ende ose me ata që mendojnë ndryshe, të bisedohet në mënyrën më të mirë: 
"Ti thuaju: "Sillni argumentin tuaj nëse është e vërtetë ajo që thoni". (El-Bekare, 119) 
"Thirr në rrugën e Zotit tënd me urtësi e këshillë të mirë dhe polemizo me ata në mënyrën më të mirë! Zoti yt e di më mirë kush është i humbur nga Rruga e Tij dhe kush është në Rrugë të Drejtë." (En-Nahl, 125) 
Kur flet Kur'ani për metodën e diskutimi dhe të argumentimit, domethënë ai kërkon që mendja të përdorë mjete të lejuara, të cilat shpien tek e Vërteta, dhe e thërret mendjen për të gjetur e argumente shkencore, për të medituar mbi ligjshmëritë, të cilat i Lartësuari i ka vendosur në çdo shoqëri dhe në çdo krijesë, për të përsiatur mbi urtësinë e All-llahut (xh.sh.), e cila manifestohet në krijesat e Tij, në godinën e Gjithësisë dhe në Sheriatin e Tij të famshëm:
"Ne nuk krijuam qiellin, Tokën dhe çdo gjë që ka mes tyre shkel e shko pa qëllim të caktuar." (El-Enbija', 16) "Zoti ynë, Ti këtë nuk e krijove kot.." (Ali-Imran, 191) 


Edukimi i trupit (et- terbijetu'l-xhismijje) 


Edukimi i trupit nuk mund të ndahet nga edukimi i ruhut, karakterit dhe mendjes. Ideali i Islamit është që të bëjë harmoni të kërkesave, që ruhu të mos e lë pas dore trupin, as trupi ruhun. Prandaj, Islami nuk mund ta pranojë parullën që e kanë theksuar të gjitha kulturat dhe qyetërimet ekstreme materialiste: Në trup të shëndoshë - mendja e shëndoshë. Me të njëjtën këmbëngulje, Islami i refuzon edhe ato religjione e kultura në të cilat nuk përfillen nevojat e trupit. 
Trupi, gjithashtu është dhuratë e All-llahut (xh. sh.) për njeriun. Ai na e ka dhuruar duke i dhënë konstruktin, proporcionet dhe formën më të bukur (Et-Tinë, 4) dhe Ai i krjoi të gjitha kushtet në sipërfaqen e Tokës që ne të mund të jetojmë në të si qenie trupore, duke i plotësuar, nevojat e trupit tanë: 
"All-llahu është Ai që jua bëri tokën vendbanim e qiellin kulm dhe Ai jua dha formën dhe formën tuaj e bëri më të mirën dhe ju furnizoi me të mira e begati…" (El-Mu'min, 64) 
Në Kur'an i Lartësuari përmend edhe bimët e kafshët, edhe pemët, edhe perimet, edhe drithërat, edhe ajrin, ujin … në mënyrë që njeriu të gjejë kënaqësi në to si begatitë e All-llahut (xh. sh.) dhe që të dijë e të ndiejë që ai është qenie e veçantë, e shpërblyer dhe e nderuar: 
"Ne, vërtet i nderuam pasardhësit e Ademit, ua mundësuam të udhëtojnë në tokë e në det, i furnizuam me ushqime të mira, i vlerësuam mbi shumicën e krijesave që Ne krijuam." (El-Isra', 70) 
Është pra e drejtë e njerëzve që të kënaqen me të mirat e kësaj bote e të kësaj jete, dhe i Lartësuari i dërgoi pejgamberët e Vet që ta udhëzojë njeriun tek ajo që është e dobishme. 
Natyra e njeriut në Kur'an përshkruhet jashtëzakonisht qartë: njeriu gjakon t'i plotësojë nevojat e trupit të vet, i do kënaqësitë, dhe harron kur e ka jetën të lehtë, dhembjen e përballon vështirë, është i padurueshëm etj. Nevojat e trupit Kur'ani i emërton si shehvat, epshe, të cilat vetvetiu nuk janë të ndaluara, d.m.th. Krijuesi nuk ia dha njeriut ato epshe që t'ia ndalojë më pastaj, por kërkoi nga ai që t'i kënaqë shehvatet në mënyrën e përcaktuar me Sheriat, pa i tejkaluar kufijtë, me maturi, duke iu përmbajtur mesatares, duke menduar në All-llahun (xh. sh.). 
"Njerëzve u duket se është e mirë (hubu'sh-shehvat) vetëm ajo pas së cilës ata pasionohen: gratë, djemtë, grumbujt e arit e të argjendit, kuajt e bukur, bagëtitë e të mbjellat. Këto janë kënaqësi të kësaj bote; por e ardhmja më e mirë është tek All-lahu". (Ali-Imran, 14). 


Si e edukon trupin Islami 


Nuk ka ndonjë religjion a kulturë që t’i ketë kushtuar aq shumë vëmendje e kujdes trupit sikurse e bënë këtë islami. Islami kërkon që njeriu t'i plotësojë nevojat e trupit të vet: ta ushqejë e ta veshë atë, e nevojën e vet seksuale ta plotësojë në martesë. Kujdesin ndaj trupit, pastrimin dhe mbrojtjen e tij Islami i ka bërë ibadete. Monakizmin (murgjërinë) e ka ndaluar në mënyrë rigoroze, edhe me Kur'an edhe me synet: 
"Thuaj: `Kush i ndaloi bukuritë dhe ushqimet e mira që Allllahu i krijoi për robët e Vet?" (El-E'araf, 32) 
"Martoni të pamartuarat e të pamartuarit dhe robërit e robëreshat tuaja që janë të ndershëm e të ndershme. Nëse janë të varfër, All-lahu i begaton nga mirësitë e Tij…" (En-Nur, 32) 
Me rastin e plotësimit të nevojave trupore të ushqimit, pije e veshmbathjes, Islami e ka ndaluar vetëm të tepruarit (israf): 
"O bijtë e Ademit, vishuni bukur për çdo namaz (lutje), hani e pini, por mos e teproni, se Ai (All-llahu) nuk i do ata që e teprojnë." (El-E'araf, 31) 
Namazi, lutja islame (es-salah), nuk mund të kryhet nëse trupi dhe rrobat nuk janë të pastra, as që do të pranohej ai pa këtë kusht. Për këtë arsye Islami ka përcaktuar abdesin, gusullin, synetin e djemve, higjienë të veçantë në banjo (tualet), higjienë të veçantë të grave në kohën e menstruacioneve dhe në periudhën paslindjes,etj.: 
"All-llahu i do ata që pendohen dhe ata që pastrohen shumë." (El-Bekare,222). 
Shumica e harameve, të cilat i solli në Kur'an i Lartësuari, kanë të bëjnë me trupin; kështu është ndaluar konsumimi i hamrit, i çdo gjëjë që e `ngatërron mendjen`, mishi i derrit e disa lloje të tjera të mishit dhe të yndyrës, e të ngjashme, sepse Islami mbështet qëndrimin që me trupin e ndyrë do të ndyhet edhe ruhu, d.m.th. që haramet e shtëna në organizëm, e bëjnë të pamundur udhëzimin e drejtë dhe shpien në gabim e në humbje të lumturisë në Ahiret: "O besimtarë, s'ka dyshim se el-hamër (çdo gjë që deh), bixhozi, idhujt dhe hedhja e shigjetës (për fall) janë vepra të ndyta të shejtanit. Largohuni, pra që të jeni të shpëtuar." (El-Ma'ide, 90); 
"Ai jua ndaloi juve vetëm: të ngordhurën, gjakun, mishin e derrit dhe atë që therret në emër të dikujt tjetër, e jo në emër të All-llahut." (El-Bekare, 173) 
Kështu edukohet trupi duke e mbrojur atë nga haramet, e mbrojtja e tij më e mirë është me ahlak të fortë, d.m.th. duke përqafuar moralin e mirë dhe duke braktisur moralin e qortuar. 
Kur'ani i dënon në mënyrë të veçantë devijimet trupore seksuale, homoseksualizmin dhe të gjitha llojet e perversionit seksual, dhe flet për shumë popuj, të cilët janë shkatërruar me ndëshkime të dhembshme pikërisht për këtë lloj të mëkatit trupor. Në këtë kuptim janë tronditëse tregimet mbi popullin e Nuhut dhe Lutit (a.s.), tregime nga të cilat besimtarët marrin mësim se si mëkatet trupore, veçanërisht ato seksuale, shkaktojnë dëme të mëdha duke shkatërruar individë, familje e popuj dhe se ata që i bëjnë ato, bastardojnë vlerën (prestigjin) që ia dha Krijuesi qënies njeri dhe bukurinë që i dha trupit të tij: 
“Dhe mos iu afroni prostitucionit (zinasë), sepse vërtet është vepër e shëmtuar dhe është një rrugë shumë e keqe." (El-Isra, 32); 
"Dhe populli i tij, që më parë bënin punë të turpshme, erdhi me nguti tek ai (te Luti), e ai tha: `O populli im, qe këto bijat e mia (gratë e atij vendi) janë më të pastra për ju, kini frikë All-llahun e mos më turpëroni me mysafirët e mi, a nuk ka ndër ju ndonjë njeri të mençur) e t'ju largojë (nga e keqja)?` Ata thanë: `Po ti e di se ne nuk kemi fare lakmi për bijat e tua, ti e di me siguri se ç’dëshirojmë ne!` E kur erdhi urdhri ynë, ne përmbysëm të gjtha ato (fshatra) duke e kthyer çdo gjë nga lart poshtë dhe mbi ta reshëm gurë të fortë pa ndërprerje." (Hud, 78-82) 
Islami përcaktoi dispozita të këtilla për kultivimin e trupit dhe sanksione kundër cenimit të dinjitetit të tij, në mënyrë që njeriu të mund t'i kryejë të gjitha obligimet e veta jetësore, që të mund të bëjë ibadet dhe ta rregullojë sipërfaqen e tokës në pajtim me vullnetin e All-llahut (xh.sh.), që t'u ndihmojë të tjerëve, ta përhapë të Vërtetën dhe durimin duke u përpjekur ta fitojë kënaqësinë e All-llahut (xh. sh.). Prandaj Pejgamberi (s.a.v.s.) tha që më shumë e do besimtarin e shëndoshë e të fuqishëm, ndonëse ka të mira edhe tek i forti edhe tek i dobëti. 


Edukimi i prirjeve estetike (et-terbijetu'-xhemalijje) 


Dijetarët klasikë islamë, duke përkufizuar të bukurën, theksuan që ekzistojnë dy lloje të bukurisë: bukuria fizike (el-hissi) dhe shpirtërore (el-ma'nevi).
Bukuria realizohet në formën, pamjen, strukturën dhe proporcionet e qenies, por edhe në moralin, intimitetin dhe veprën e saj. 
Imam Muslimi në zinxhirin e tij të transmetuesve, përcjell nga Abdullah ibni Mes'udi që Pejgamberi i All-llahut (s.a.v.s.) ka thënë: `Nuk do të hyjë në Xhennet ai person në zemrën e të cilit ka një fije mendjemadhësi!` Dikush e pyeti: - Po nëse dikush dëshiron të zbukurohet ose të mbajë rroba të bukura? - Pejgamberi (s.a.v.s.) u përgjigj: "Innallahe xhemilun juhibu'l-xhemale - `All-llahu, vërtet, është i bukur dhe e do të bukurën!` Kibri (mendjemadhësia) nuk përfillë të Vërtetën dhe i nënvlerëson njerëzit!" 
All-llahu (xh. sh.) është i bukur (El-Xhemal), Ai e dërgoi Librin e vet në stilin dhe gjuhën mrekullisht e bukur, Pejgamberi i Tij (s.a.v.s.) ishte jashtëzakonisht i bukur, dhe çdo gjë që ka prekur Islami, e ka zbukuruar: ushqimin, të folurit, veshjen, banesën, arkitekturën, mjedisin, enët, veglat, muret, librat, ndërsa xhamitë janë vendtakimet e mjeshtërive më të bukura: ndërtime, dekorime, inkrustacione, muzikë vokale, lojëra drite, lojëra uji, krijim ambientesh të gjelbëruara etj. 
Islami bëri (edhe) revolucion estetik në botë, fillimisht me estetikën e Fjalës së vet, e pastaj me çdo gjë me të cilën erdhi në kontakt: 
"A nuk e ke kuptuar se si All-llahu e bëri shembull: fjalën e mirë si pema e mirë rrënjët e së cilës janë thellë (në tokë) e degët e saj janë lart. E që me vullnetin e Zotit, ajo jep frytin e vet në çdo kohë. All-llahu, pra u paraqet njerëzve shembuj që ata të mendojnë. Ndërsa shembulli i fjalës së keqe është si një pemë e keqe që është e shkulur mbi tokë e që për të nuk ka ekzistencë. All-llahu do t'i forcojë besimtarët me fjalën e qëndrueshme në jetën e kësaj bote dhe në botën tjetër, ndërsa mizorët do t'i bëjë të humbur. All-llahu punon çfarë të dojë." (Ibrahim, 24-27) 


Si e zhvillon Islami ndjenjën estetike 


Së këndejmi, personat që edukohen duhet të mësohen si ta vërejnë bukurinë në botën e dukurive dhe në moral, me qëllim që të sillen në mënyrën më të mirë, që të kontribuojnë për të bukurën dhe të spikatin cilësinë e All-llahut (xh. sh.) të bukurisë në Gjithësi, në vetë njeriun, në fjalë dhe vepra, sepse, nëse njeriu jeton në pajtim me fitretullah-in (natyrën e vet), është më i miri ndër të gjitha krijesat e All-llahut (xh. sh.), të cilin Krijuesi, sikurse e pamë më herët, e nderoi në mënyrë të veçantë nga të gjitha krijesat. 
Kur'ani e drejton shikimin e lexuesve, përkatësisht të dëgjuesve të tij nga bukuria fizike tek njeriu, Gjithësia dhe trupat qiellorë: "`Ai është që krijoi shtatë qiej palë mbi palë. Në krijimin e Mëshiruesit nuk mund të shohësh ndonjë kontrast (mosharmoni), andaj, drejtoje shikimin nëse sheh ndonjë çarje? Pastaj, herë pas herë drejtoje shikimin, e shikimi yt do të kthehet tek ti i përulur dhe i lodhur. Ne, qiellin më të afërt e kemi zbukuruar me yje ndriçuse dhe ato i kemi bërë gjuajtës kundër djajve, për të cilët kemi përgatitur dënim me zjarr të madh'”. (El-Mulk, 3-5); 
e pastaj edhe nga bukuria shpirtërore (ma'nevi), në të cilën theksohet bukuria e sjelljes: 
"E robët e Zotit janë ata që ecin nëpër tokë të qetë, e kur atyre me fjalë u drejtohen injorantët, ata thonë: "Paqe! Dhe që për hir të Zotit të tyre natën e kalojnë duke i bërë sexhde dhe duke qëndruar në këmbë (falen). Edhe ata që thonë: "Zoti ynë, largoje prej nesh vuajtjen e Xhehennemit, e s'ka dyshim se vuajtja në të është gjëja më e rëndë. Ai, vërtet është vendqëndrim e vendbanim i keq. Edhe ata që kur shpenzojnë nuk e teprojnë, e as nuk janë dorështrënguar, por janë mesatarë dhe janë të matur. Edhe ata që përveç All-llahut nuk i luten ndonjë zoti tjetër dhe nuk vrasin njeriun që e ka ndaluar All-llahu, vetëm nëse e meriton në bazë të drejtësisë, dhe që nuk bëjnë kurvëri, ndërsa kush i bën këto, ai e gjen ndëshkimin. Atij i dyfishohet dënimi ditën e Kiametit dhe aty mbetet i përbuzur përgjithmonë. Përveç atij që është penduar dhe ka bërë vepër të mirë, të tillëve All-llahu ua shndërron të këqijat në të mira. All-llahu është mëshirues, ndaj Ai fal shumë…" (El-Furkan, 63-70)
Kur'ani përdor një metodë të veçantë të kontrastit të nocioneve dhe pamjeve, me qëllim që të vërë në dukje të bukurën; edhe kur flet për të shëmtuarën, e ai, në të vërtetë, spikat të bukurën dhe estetikisht e kultivon atë. Kështu janë paraqitur në kontraste të forta Xhenneti e Xhehennemi, errësira e drita, liria e dhuna etj. 
"A të ka ardhur lajmi për fatkeqësinë e madhe? - kur disa fytyra të dëshpëruara të lodhura e të rraskapitura, do të digjen në zjarrin e përvëluar, do t'u jepet të pinë nga një krua i valë, kur ushqim tjetër nuk do të ketë pos barishte me ferra helmuese, që as fuqi nuk u jep as urinë nuk ua largon." "Disa fytyra atë ditë do të jenë të gëzuara,/ të kënaqura nga veprimet e tyre- në Xhennet të shkallës së lartë, në të cilin nuk do të dëgjojnë fjalë të kota, aty ka burime uji që rrjedhin, shtretër të shtrenjtë, dhe gastare të vendosura pranë, dhe jastekë të radhitur, edhe qilima të shtruar…" (El-Gashije, 1-16). 
Qëllimi i vështrimit të bukurisë që krijoi All-llahu (xh. sh.) është që, edhe me anë të saj, të bëhet edukimi, pastaj që njerëzit të meditojnë me gëzim mbi krijimet e All-llahut (xh. sh.) dhe cilësitë e Tij. Kështu bukuria bëhet e pandashme nga e Vërteta dhe mirësia. 


Edukimi i personalitetit shoqëror (et-terbijetu'l - ixhtimaijje) 


Kur Islami flet për shoqërinë në të cilën jeton njeriu i ri (El-xhema'ah), ai nënkupton xhematin që mund të jetë i vogël - sikurse është familja, i madh - sikurse është shoqëria ku jeton, dhe më i madh – sikurse është njerëzimi.
Gjithashtu, Islami ka pikëpamjet e veta për mjedisin, përkatësisht shoqërinë dhe rrethin në të cilin jeton musliman, në këtë rast këtu mendohet për fenë, zakonet familjare, moralin shoqëror, ekonominë, kulturën, idetë filozofike, traditën, jetën e përditshme. 
Edukimi shoqëror u nënshtrohet parimeve të sistemit shoqëror në kuptimin e përgjithshëm dhe ai nënkupton që ato parime të vendosen në shoqëri, që njerëzit t'i përvetësojnë dhe që nëpërmjet tyre t'i afrohen All-llahut (xh. sh.) dhe të realizojnë të mirën individuale dhe të përgjithshme në këtë botë dhe në tjetrën. 
Edukimi islam i personalitetit shoqëror nuk bazohet mbi disa parime të jashtme, të cilat, në pajtim me këtë apo me atë periudhë, i vendosin qeveritë, sistemet juridike apo opinioni publik, të cilat paraqiten në funksion të mbikëqyrjes shoqërore, sipas së cilës orientohet edukimi i personalitetit të ri apo sipas asaj se çfarë synohet me atë edukim; jo, por edukimi islam bazohet në ndjenjat (ihsas) mbi ekzistencën e All-llahut (xh. sh.), në ndjenjat që posedon gjenetikisht qenia njerëzore dhe të cilat në mënyrë natyrore vihen nën mbikëqyrjen e Qenies Sublime, kështu që ato ndjenja luajnë rolin e kontrolluesit të brendshëm në shpirtin e qenies njerëzore, kontroll ky që nuk është rezultat i ndonjë frike nga psuhteti i jashtëm, i mishëruar në ligje, zakone, në sistemin gjyqësor a policor, e të ngjashme. 
Ndërmjet edukimit shoqëror islam dhe shekullar, gjithashtu ekzistojnë dallime edhe në dimensionin e interesave të tyre, meqë edukimi islam nuk zhvillon tek personaliteti ndjenjën e përkatësisë dhe përfshirjes vetëm në familje, apo në ndonjë aleancë, parti politike, kombësi a regjion, por ai në qeniet e reja zhvillon ndjenjën/ të kuptuarit që të gjithë muslimanët janë - një popull, një ymet, i cili i përket tevhidit dhe i cili i bën ibadet vetëm Krijuesit në pajtim me parimet e Tij, të cilat i ka vendosur në Librin e Vet, sikurse thotë i Lartësuari:
"Me të vërtetë, ky ymeti juaj është - një ymet, ndërsa Unë jam Zoti juaj, pra më adhuroni vetëm Mua." (El-Enbija, 92) 
Kjo për arsye se Islami është e vetmja fe e drejtë që kërkon nga muslimani t'i përmbahet asaj, ta ruajë, ta zhvillojë dhe ta forcojë, dhe ta ndiejnë veten të gjithë si një popull - sepse i Lartësuari dërgoi të gjithë pejgamberët e Tij me të njëjtën fe, porosi të vetme - me të njëjtin besim dhe parime, kështu që besimtarët janë një ymet në të gjitha kohët dhe në çdo vend. 
Parimet e edukimit shoqëror që janë vendosur në Kur'an dhe synet, janë unike dhe ato e ruajnë shoqërinë islame nga devijimet dhe orientimi i gabuar. Ato devijime mund të vijnë nga eksperimentatorë, kreatorë të teorive dhe botëkuptimeve të ndryshme shoqërore, teoritë e të cilëve orientohen sipas frymës së kohës, mjedisit dhe sipas hamendjeve e pasioneve të tyre.
Sociologët në Perëndim arritën të bënin me sukses në mënyrë precize diagnostifikimin e problemeve me të cilat po ballafaqohen shoqëritë njerëzore, por ata nuk janë në gjendje të ofrojnë ilaç a zgjidhje nga kriza morale që ka kapluar shoqëritë bashkëkohore. 
Islami zhvillon tek të edukuarit një ndjenjë edhe më të gjerë: ndjenjën se i takojnë gjinisë njerëzore dhe se të gjitha problemet shoqërore janë edhe problemet e tyre dhe se çdo anëtar i shoqërisë njerëzore ka obligimin e vet shoqëror të ndihmojë në zgjidhjen e krizave shoqërore. 
Lidhur me këtë Islami ofron alternativën e përjetshme: që nevojat e shoqërisë njerëzore të jenë në pajtim me besimin në një të Vetmin Krijues të njerëzve dhe me adhurimin vetëm ndaj Tij, me botëkuptim më të gjerë për njeriun si halife, d.m.th. si përfaqësues i Zotit në tokë, pastaj me vetëdijen mbi domosdoshmërinë e bashkëpunimit reciprok të të gjithë njerëzve, me domosdoshmërinë e ndihmës dhe bashkëjetesës së ndërsjellë, me përhapjen e së Vërtetës, me zhvillimin e ndjenjës së durimit, punës për të Mirën dhe pengimit të së keqes si dhe të përpjekjes që Fjala e Zotit të jetë më e larta.
Vetëm duhet të shikohen thirrjet kuranore, adresimet e urdhëresat dhe tek ato të zbulohen dimensioni i tyre shoqëror, kujdesi dhe puna për gjininë njerëzore. Kur'ani, shpesh, u drejtohet : "O njerëz (Ja ejjuhe'n-naas..), o besimtarë (Ja ejjuhel'ledhiine aamenuu…), Adhuronie vetëm Krijuesin tuaj! Bëni vepra të mira! Kryeni faljen! Jepni zekatin! Bëni mirësi!…" Këto forma përsëriten shpesh, dhe kuptimi i tyre është që të kultivojnë te njeriu ndjenjën për shoqërinë ku jetojnë dhe për gjininë njerëzore si të tillë. 


- Vijon –


 


Dr. Xhemaludin Latiq
Përktheu: Muhidin Ahmeti
Edukata Islame 67


Na ndiqni

Lexoni lajmet më të fundit nga rrjetet tona sociale!

Video

Pak, por e vazhdueshme