Hyrje

Feja është program dhe mënyrë jetese, e cila rregullon raportet e besimtarit në të gjitha nivelet, duke filluar nga raportet me Krijuesin, për të vazhduar tutje me vetveten, familjen, rrethin, shoqërinë dhe njerëzimin mbarë. Për këtë arsye besimtari duhet të dallojë në të gjitha fushat. Që ta fitojë epitetin e besimtarit të mirë, duhet të jetë i mirë me Zotin dhe me njerëzit. Vetëm kështu mund të themi se ka fetari të kompletuar. Ndryshe, dështimi në njërën nga këto dy fusha, fetarinë do të bënte të dukej e shëmtuar dhe rrjedhimisht irrituese dhe të refuzuar. E dështimi ndodhë për shumë shkaqe, ndër të cilat, si shkak kryesor është kur mendojmë se për ta kënaqur Zotin patjetër duhet të prishemi me njerëzit. Kjo është qasje plotësisht e gabuar të cilën feja nuk e mbështet parimisht.(1) Besimtari duhet ta synojë kënaqësinë e Allahut të Madhëruar dhe të jetojë me fenë e Tij, por në të njëjtën kohë duhet të ndërtojë raporte të mira me të tjerët. Madje, nga këto raporte edhe bëhet vlerësimi i lidhjes së tij me Zotin. A nuk ka thënë Profeti Muhamed a.s.: "Mysliman është ai që të tjerët janë të sigurt nga gjuha dhe dora e tij?"(2)
Këshilla të cilën do t'ua prezantojmë ofron një përmbledhje të shkurtër, por kuptimplote dhe udhëzuese për ndërtimin e raporteve të mira me Zotin dhe njerëzit. Në fakt, është këshillë që Allahu i Madhëruar ia ka dhënë profetit Davud, paqja qoftë mbi të!. Allahu i Madhëruar i shpalli Davudit, paqja qoftë mbi të: "O Davud, a nuk do të t'i mësoj dy punë me të cilat mund të fitosh simpatinë e njerëzve dhe kënaqësinë Time: ndërmjet Meje dhe teje le të jetë mbulesë devotshmëria, ndërsa në raport me njerëzit sillu sipas moralit të tyre?"(3)
Rëndësia e kësaj këshille nuk qëndron thjesht në përkushtimin e saj për të rregulluar raportet e besimtarit në këto dy nivele, por edhe për mënyrën e avancuar të tyre. Pra, nuk bëhet fjalë për raporte formale, por për raporte të thella. Ver'i, si kryefjalë e raporteve me Zotin, nënkupton më shumë se thjesht devotshmërinë. Po kështu edhe sjellja me njerëzit sipas moralit të tyre nënkupton më shumë se thjesht një raport të mirë. Përtej kësaj ka synime fisnike, të cilat do t'i shpalosim me lejen e Zotit Fuqiplotë.
Të fillojmë me shpjegimin e kësaj porosie të bukur dhe të rëndësishme.

Vere'i si nuancë e theksuar e raporteve të robit me Zotin

Në terminologjinë fetare vere'i nuk nënkupton thjesht largimin nga haramet, por edhe largimin nga shumë gjëra të lejuara nga frika e rënies në të ndaluarat. Ose largimi nga gjërat që parimisht janë të ndaluara dhe të tjerat që janë të dyshimta. Një përkufizim bukur përmbledhës është edhe ky: "Vere'i nënkupton kryerjen e detyrimeve, braktisjen e të ndalurave dhe largimin nga të dyshuarat dhe këtë në shenjë frike e adhurimi ndaj Allahut të Madhëruar..."(4)
Profeti Muhamed a.s., ka thënë: "Lëre të dyshimtën dhe qasu asaj që nuk dyshon në të...”(5) Kuptimi i kësaj, siç shpjegon Ibën Haxheri, është që: "Nëse dyshon në diç, lëre. Lërja e të dyshimtës është bazë e madhe në vere" Hattabiu ka thënë: "Vere' është që ta braktisësh çdo gjë në të cilën dyshon."
Braktisjen e gjërave të dyshimta dhe rëndësinë për fenë dhe nderin Profeti Muhamed a.s., na e ka mësuar edhe në një hadith tjetër, në të cilin qëndron: "Hallalli është i qartë dhe harami është i qartë e ndërmjet tyre ka gjëra të dyshimta që shu- mica e njerëzve nuk dinë t'i dallojnë. Kështu, ai që i ruhet të dyshimtave, ai e ka ruajtur fenë dhe nderin e vet.."(6)
Ky hadith, siç ka thënë Hattabiu, është "parim bazë në çështjen e vere'it. Në të na është shpjeguar rëndësia e ikjes nga gjërat e dyshimta për fenë, duke e ruajtur atë nga ekspozimi ndaj të ndaluarave, ndërsa moralin e nderin, duke i ruajtur nga përbaltja, njollosja, reputacioni i keq.
Pra, bëhet fjalë për koncept të avancuar të devotshmërisë, i cili vetëdijen e besimtarit e ngrit në nivele të larta, të atilla që, jo vetëm që braktisë apriori haramet dhe i ikën dyshimeve, por edhe kur të bëjë vepra të mira, i bën ndërsa ka frikë mos nuk i pranohen. Pra, nuk janë të vetëmashtruar. Allahu i Madhëruar duke na folur për këtë kategori besimtarësh thotë: "Me të vërtetë, ata që dridhen nga frika e Zotit të tyre, që besojnë në shpalljet e Zotit të tyre, që nuk i shoqërojnë asgjë (në adhurim) Zotit të tyre, dhe që, kur japin atë që japin, zemrat e tyre i kanë plot frikë, ngaqë do të kthehen te Zoti i tyre, ata nxitojnë të bëjnë vepra të mira dhe për këto punë janë të parët." (Mu'minunë, 57-61).
Ndërsa e përmendim këtë moral të lartë, do të doja të mos e mendojmë imagjinar, të pamundur; jo, ai jetësohet dhe dëshmitë për këtë janë të panumërta. Ne po sjellim një dëshmi profetike. Ebu Hurejre, Allahu qoftë i kënaqur me të!, përcjell nga Profeti Muhamed a.s., se ai ka thënë: “Një njeri bleu nga një tjetër një parcelë toke në të cilën gjeti një qyp me ar. Shkoi tek ish-pronari dhe i tha: "Merre arin tënd prej meje, unë e kam blerë tokën, jo arin!" Shitësi ia ktheu: "Unë ta kam shitur tokën me çdo gjë që posedon." Shkuan tek një njeriu që t'ua zgjidhte këtë mesele. "A keni fëmijë?"- i pyeti. Njëri tha: "Unë e kam një djalë, ndërsa tjetri tha: "Unë e kam një vajzë.” Atëherë martojini ata dhe shpenzoni për ta nga kjo pasuri dhe (pjesën tjetër) jepeni lëmoshë!"(7)
Për ta përmbledhur tërë konceptin e vereit me një fjalë, do t'i referohesha dijetarit të madh, Sufjan Theuriut, i cili ka thënë: “Nuk kam parë më të lehtë (thjesht) se vere: ajo që të bezdisë shpirtërisht lëre!"(8) 

Mirësjellja si kriter i raporteve me të gjithë njerëzit

Besimtari mysliman nuk duhet të izolohet nga të tjerët, pavarësisht gjendjes së degraduar në të cilën mund të jetë. Izolimi është hapi i fundit që merret në rastet kur mbyllet çdo rrugë dhe kur fjala më nuk ka kuptim. Prandaj Profeti Muhamed a.s., ka thënë: "Besimtari që shoqërohet me njerëzit dhe duron të këqijat e tyre është më i mirë se ai që nuk shoqërohet me njerëzit dhe nuk i duron të këqijat e tyre?"(9)
Marrë parasysh këtë, porosinë për t'i trajtuar njerëzit sipas moralit të tyre duhet lexuar në kontekst pozitiv. Nuk synohet në asnjë rast që të zbresësh në nivel të njerëzve me moral të ulët dhe të këqijat t'ua kthesh me të këqija. Parimisht e kundërta është bazë në fe. Trajtimi me moral dhe sjellje të mira. Kjo thënie, siç mund të kuptohet, përveç të tjerash edhe nga libri i Ibën Ebi Dunjasë Mudaratu en-nas(10) ka të bëjë me bërjen e qejfit të tjerëve, kënaqjen e tyre, miklimin dhe joshjen si moral i pëlqyer, jo si shtirje e hipokrizi. Madje, si nocion, e ka kuptimin e butësisë, shoqërimit të mirë, përballimit të sjelljeve të liga të të tjerëve, me qëllimin që të mos ikin dhe mos të largohen prej teje."(11)
Shoqërimi me njerëzit sipas moralit të tyre, nëse parimisht nuk paraqet ndonjë mëkat dhe nëse këtë e dikton nevoja, e veçmas për t'i mësuar dhe udhëzuar, është moral profetik.(12) Pra, ajo që synohet me këtë moral është që ne të mos largohemi nga disa njerëz që kanë sjellje e moral të keq, të qëndrojmë me ta e t'ua durojmë prapësitë e punët e mbrapshta të tyre, me qëllimin e udhëzimit të tyre në fe, në rrugën e drejt.
Ky moral dhe kjo sjellje gjithsesi se do të japin efekt. El Mudarah ose miklimi nënkupton sjelljen e butë me njerëzit, mëshirën ndaj tyre, fjalët e buta dhe ikjen nga shprehjet apo fjalori i vrazhdë me ta. Ibën Kajimi e ka përkufizuar si largim i të keqes me të mirë. E kthimi i të keqe me të mirë ka ndikim të madh në përftimin e zemrave. Allahu i Madhëruar thotë: "Nuk barazohet e mira me të keqen! Të keqen ktheje me të mirë e atëherë armiku yt do të të bëhet menjëherë mik i ngushtë." (Fussilet, 34).

Përfundim

Duke ndërtuar raport të sinqertë me Zotin dhe mirëdashës me njerëzit ne fitojmë dashurinë hyjnore, që është synimi më i lartë i një besimtari, dhe simpatinë e njerëzve, që na bën të jetojmë të qetë e të respektuar në mesin e tyre. Me fjalë të tjera, sigurojmë qetësinë dhe shpëtimin në këtë dhe botën tjetër.

______________________
1. Shih: Ibën Rexheb el Hanbelij, Xhamiu el-ulum ve el- hikem, red. shkenc. dr. Muhmaed el Ahmedi Ebu Nur, (Kajro: Dar es-Selam, ed. 2, 2004), 2/538.
2. Buhariu, nr. 10; Muslimi, nr. 40.
3. Ahmed bin Hanbel, Ezzuhdu, (Bejrut: Dar el-kutub el- ilmije, 1999), nr. 406, f. 66; Ibën Ebi Dunja, Mudaratu en- nas, red. shkenc. Muhamed Hajr Ramadan Jusuf, (Bejrut: Dar Ibën Hazm, 1998), f. 49.
4. Për këto kuptime dhe shpjegimet vijuese jemi mbë- shtetur kryesisht në Enciklopedia e moralit dhe sjelljeve, respektivisht në versionin elektronik të saj: https://dorar. net/alakhlaq/2885/
5. Tirmidhiu, 2518. Hadithi, sipas Albanit, është i saktë.
6. Buhariu, nr. 52; Muslimi, 1599.
7. Buhariu, nr. 3472; Muslimi, 1721.
8. Err Rrisaletu el Kushejrijetu, 1/235.
9. Tirmidhiu, nr. 2507. Albani e ka saktësuar.
10. Ibën Ebi Dunja, Mudaratu en Nas, vep. cit., f. 49.
11. Shih versionin elektronik të Enciklopedisë së moralit dhe sjelljeve, https://dorar.net/alakhlaq/2508/
12. Shih: Nexhmudin Gazzi, Husnu ettenbih lima verede fi etteshbih, red. shkenc. Komision nën mentorimin e Nuru- din Talib, (Siri: Dar en-Nevadir, 2011), 5/63.