Qasja ndaj mesatares sfidë bashkëkohore islame

Mesatarja është platformë koherente me të cilën janë dërguar të gjithë të Dërguarit e Allahut të Lartësuar, dhe është rrugë e qëndrueshme për trajtim objektiv të problemeve si dhe preventivë nga kurthet e ekstremizmit dhe teprimit; ajo përfaqëson gjithashtu një nga veçoritë kryesore të Islamit. Mesatarja nuk është e kushtëzuar vetëm në një segment dhe as vetëm në ndonjë shtyllë të fesë islame, veçse është program superior dhe universal, nuk ndahet si pjesë nga tërësia. I gjithë botëkuptimi islam është sistem mesatar, dhe për këtë arsye edhe ky Ymet është ymet mesatar: "Dhe kështu Ne ju bëmë ju një popull mesatar (të drejtë)…" (El-Bekare,143

Mesatarja e shprehur në Kur'anin famëlartë
Kur'ani fisnik, programin e mesatares e vendos në akide (besim), ibadete (adhurime), gjykime, legjislaturë, pra si fushë shumëdimensionale; pastaj në urdhërimin për të mirë dhe në ndalimin nga e keqja, si dhe në të gjitha çështjet dhe sferat e jetës. Lexuesi i Librit të Allahut xh.sh. do të hasë në një numër të konsiderueshëm versetesh kuranore që ngërthejnë në vete këtë domethënie a realitet.
Për këtë arse, ata që përvetësuan kuptimin e mesatares vetëm nga ato versete kuranore në të cilat është cituar fjala "Mesatare" dhe në ato që kanë prejardhje alegorike prej saj, ata ngushtuan dhe kufizuan kuptimin dhe dimensionin e saj të gjerë. Shikuar nga prizmi tjetër më i thellë, disa ajete në të cilat fjala "mesatare" nuk është përmendur, kuptimi i saj alegorik është shumë më i fuqishëm dhe më transparent.
Për ta sqaruar këtë kontest, do të marrim si shembuj disa nga ajetet kuranore, ku Allahu i Lartësuar thotë:"Dhe kështu Ne ju bëmë ju popull mesatar (stabil) për të qenë ju dëshmitarë ndaj njerëzve, dhe për të qenë i dërguari dëshmitar ndaj jush…" (El-Bekare, 143);"Udhëzona në rrugën e drejtë)" (El Fatiha,5.);"Dhe se kjo është rruga Ime e drejtë, (stabile) pra përmbajuni kësaj e mos ndiqni rrugë të tjera e t'ju ndajnë nga rruga e Tij…". (En'am, 153).
Rruga e drejtë përfaqëson drejtësinë, stabilitetin e mirësinë, dhe realizon kuptimin e saj; ajo është në mes të ekstremizmit dhe neglizhencës (injorimit), apo mosteprimit dhe mangësimit."Ti (Muhamed) përqendrohu vendosmërisht ashtu si je i urdhëruar, e bashkë me ty edhe ata që u penduan, e mos tejkaloni (kufijtë e caktuar)..." (Hud, 112);"E për këtë shkak thirr dhe përqendrohu (stabilizohu) ashtu siç të është urdhëruar dhe mos shko pas dëshirave të tyre …" (Esh-Shuara, 15).Në këto dy ajete vërehet esenca e thirrjes për studimin dhe analizimin e domethënies së mesatares dhe faktorët e argumentimit të saj. Në ajetin e parë u tha:"…e mos tejkaloni…" (Hud, 112), pasi urdhëroi për përqendrim (stabilitet), po tejkalimi këtu ka të bëjë me kapërcimin e kufirit të asaj për se jemi të urdhëruar, dhe e kundërta e saj bie ndesh me programin e mesatares dhe është lajthitje nga rruga e drejtë. Pjesa e ajetit të 15 të sures Es-Shuara: "…dhe mos shko pas dëshirave të tyre…" ka kuptimin: Pasimi i dëshirave dhe imagjinatës verbale është shmangie nga përqendrimi dhe devijim i rrugës mesatare.

Mesatarja e shprehur në Traditën autentike Profetike
Transmeton Xhabiri, Allahu qoftë i kënaqur me të: "Ishim me Pejgamberin a.s. në një udhëtim, kur ai bëri një vijë të drejtë në tokë. Nga e djathta e saj bëri dy vija dhe nga e majta dy të tjera. Pastaj dorën e tij e vendosi mbi vijën e mesme e tha: "Kjo është rruga e Allahut", pastaj e lexoi ajetin:"Dhe se kjo është rruga Ime e drejtë, pra përmbajuni kësaj, e mos ndiqni rrugë të tjera e t'ju ndajnë nga rruga e Tij". (En'am, 153)
Një njeri erdhi tek Pejgamberi a.s. dhe i tha: "Unë në namazin e sabahut vonohem për shkak se filani na e zgjat namazin". Ibi Mes'ud el Ensariu (transmetuesi i tekstit profetik në fjalë) thotë: "Nuk e kam parë Pejgamberin a.s. gjatë këshillimeve asnjëherë më të hidhëruar sesa në atë rast, kur tha: "O ju njerëz, vërtet disa nga ju janë egoistë. Ai që u prin njerëzve në namaz, le të jetë i shkurtër, vërtet pas tij gjenden i moshuari, i dobëti dhe nevojtari".
Tregimi i tre personave që pyetën për adhurimin e të Dërguarit a.s. dhe, kur u informuan nga nëna e besimtarëve Aisheja r.a., për adhurimin e Pejgamberit a.s., ata e panë veten të dobët në adhurimin e tyre, prandaj njëri prej tyre tha: "Unë do të agjëroj çdo ditë pa ndalur". Tjetri tha: "Do të falem tërë natën", kurse i treti tha: "unë nuk do të martohem kurrë".
Pejgamberi a.s., pasi dëgjoi për këtë, i takoi personat në fjalë, të cilëve u tha: "A jeni ju ata që keni thënë kështu e kështu?! Për Allahun, unë jam më i devotshmi në mesin tuaj dhe i kam frikën Allahut më tepër sesa ju, megjithatë agjëroj dhe ushqehem, falem dhe fle, e po ashtu martohem. Ai që largohet nga tradita ime, nuk është me mua". (Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi). Bazuar në ajetet kuranore, në hadithet e Pejgamberit a.s. si dhe në thëniet e dijetarëve në lidhje me mesataren, mund të themi se mesatarja është: Dhuratë për shoqërinë Islame: Drejtësi, mirësi, shembull për popujt e tjerë dhe argument para tyre.

Antipodet e mesatares

Ekstremizmi dhe teprimi
Kjo do të thotë: tejkalimi i kufirit nga normat legjislative, duke shtuar në to apo duke e tepruar deri në pikën që i nxjerr ato nga qëllimi që ka pasur allahu i lartësuar. Për këtë kërkohet njohja e rregullave në vazhdim.
E para: Llojet e ekstremizmit:
a) ekstremizmi lidhur me tekstet e legjislaturës islame (sheriatike)
b) ekstremizmi lidhur me rregullat-dispozitat
c) ekstremizmi lidhur me gjykimin e të tjerëve;
E dyta: Ekstremizmi në realitetin e tij është lëvizje në drejtim të zbatimit të rregullave sheriatike dhe urdhrave hyjnorë, mirëpo lëvizja e tij tejkalon gjatësinë e fushës që ka caktuar Ligjvënësi, dhe ai është teprim i përkushtimit në fe, megjithëse nuk është dalje nga esenca.
Ai (ekstremizmi) ka lindur nga dëshira e përkushtimit në fe dhe euforia në përvetësimin akut të normave dhe elementeve përbërëse të saj;
E treta: Ekstremizmi nuk është vetëm kryerje e veprës, po ndodh të jetë edhe lënie, mangësim i vlerave të saj, siç është lënia e së lejuarës, p.sh: braktisja e gjumit, ushqimit dhe gjërave të ngjashme. Edhe kjo hyn në ekstremizëm, qoftë edhe të bëhet në emër të adhurimit dhe afrimit tek Allahu i Lartmadhëruar;
E katërta: Nuk është ekstremizëm kërkimi i shkallës më të lartë të adhurimit, por ekstremizëm është tejkalimi i tij, që shpie në mundim, irritim dhe mbingarkesë;
E pesta: Gjykimi se një vepër e caktuar është ekstreme, ose se filan njeriu është ekstrem, - është një gjë me kompetencë dhe e rrezikshme, për të nuk mund të gjykojnë veçse dijetarët, të cilët i njohin mirë kufijtë e kësaj vepre, si dhe bazat e esencës së besimit dhe degët e tij, për shkak se gjykimi për diçka mund të jetë larg nga ajo që e mendon ti, dhe anasjelltas, mund të jetë normal, po ti e cilëson si ekstremizëm (njeriu është armik i asaj që s'e njeh). Lidhur me këtë, Muhamedi, a.s., thotë: " Paragykimi është gënjeshtër".

Kriteri i përgjithshëm i mesatares, dallimi në mes kompaktësisë dhe divergjencave
Imam Shafiu thotë: "Për çdo çështje për të cilën Allahu ka vënë argument në Librin e Tij apo në thëniet e Pejgamberit të Tij, e si argument është i qartë, nuk lejohet mospajtimi dhe diskutimi rreth saj për të gjithë ata që e dinë atë". (Err-rrisale li Imam Eshafi'i).
Imam Gazaliu thotë: "Në atë për se kanë rënë në ujdi gjeneratat e Islamit, me argumente të prera, kundërshtari i tyre dënohet, dhe aty nuk ka vend për të kërkuar argument (përpjekje personale)". Ibni Tejmije është pyetur për pasimin e dijetarëve, e ai është përgjigjur duke thënë: "Ai që vepron sipas thënieve të dijetarëve në (kërkimin e argumentit), nuk urrehet, gjithashtu nuk përgënjeshtrohet ai që vepron me njërin mendim të tyre". Ibn Kudame el Makdesi thotë: "Nuk lejohet për askënd që të urrejë atë që vepron sipas njërës prej shkollave juridike islame, për arsye se nuk ka urrejtje në kërkim të argumentit"

Neglizhenca
Me këtë kemi për qëllim të kundërtën e ekstremizmit, që do të thotë moszbatim i asaj që është kërkuar.
Lënia e faljes së namazit, e dhënies së zekatit, e vizitës së Shtëpisë së Shenjtë në kohë të caktuar etj..

Ku është vendi i mesatares dhe si ta dallojmë nga të kundërtat e saj

Veçoritë e përgjithshme të mesatares
Dobia për posedimin e saj.
"Ju jeni populli më i dobishëm, i ardhur për të mirën e njerëzve…".(Ali Imran, 110);
"Më i miri shekull është shekulli im". (hadith)
Shenjat kryesore të posedimit janë:
•Besimi i plotë në Allahun
•Urdhërimi në të mirë dhe ndalimi nga e keqja.

Përqendrimi-Stabiliteti
Përqendrimi në mesataren është e kundërta e tejkalimit - teprimit.
Ai që bën thirrje për mesataren duke qëndruar vetë larg nga përqendrimi tek ajo, kjo nuk është mesatare legjislative, por mesatare larg asaj për të cilën jemi duke biseduar.
Nga thëniet e shokëve të Muhamedit a.s. për përqendrimin-stabilitetin në mesataren, është edhe fjala e Omerit r.a.: "Përqendrohuni me besim në Allahun dhe respektimin e Urdhrave të Tij, e mos lëvizni me lëvizje të gjarpërinjve".
Othmani r.a. thotë: "Përqendrohuni, bëhuni të sinqertë në zbatimin e Urdhrave të Allahut".

Lehtësimi dhe largimi i pengesave
Lehtësimi nënkupton: Atë që njeriu mund ta përballojë në gjendje normale, jo në gjendje të vështirë dhe të rëndë. Prandaj kapërcimi dhe largimi i vështirësive si dhe lejimi i lehtësive brenda suazave normale, është kthim në drejtësi dhe mesatare, pra as teprim dhe as mangësim. Ndërkaq, ekstremizmi dhe mundimi janë kundër esencës së fesë me të cilën ka ardhur Muhamedi a.s."Allahu dëshiron lehtësim për ju, e nuk dëshiron vështirësim për ju". (El-Bekare, 185). Pejgamberi a.s. thotë: "Feja më e dashur tek Allahu është (praktikimi i saj nga) mesatarja e pastër". (transmeton Ahmedi)

Mesi si model-simbol
Shprehja "mes" do të thotë ekzistimi i një drejtëze në mes dy segmenteve. Kjo mund të jetë konkrete dhe abstrakte. Mesatare apo baraspeshë në mes dy anëve të kundërta, që janë të largëta për njëra-tjetrën, por njëra anë nuk merr të drejtën e anës tjetër.

Drejtësia si model-simbol
Vetë Pejgamberi a.s. e ka komentuar mesataren se është drejtësi: "Mesatare dhe Drejtësi". (tefsiri i Taberiut)

Disa nga sferat e mesatares në çështjet më kryesore të aktivitetit bashkëkohor islam

Së pari: Mesatarja në ligjin e urdhërimit për të mirë dhe ndalimit nga e keqja

1. Nuk ka urrejtje në kërkim të argumentit Ibni Tejmije është pyetur rreth natyrës së pasimit të dijetarëve - a është kjo gjë e urrejtur? E ai është përgjigjur: Nuk është i urrejtur veprimi sipas mendimit të disa dijetarëve në çështjet e kërkimit të argumentit. Nuk urrehet e as nuk urdhërohet (obligohet) të veprojë me të, nëse njeriu e qartëson se cili mendim është më i saktë, vepron me të, dhe në jetën e tij të përditshme pason njërin nga dijetarët, në të cilin mbështetet.
2. Koordinimi në mes mundësisë dhe mbizotërimit të interesit të përgjithshëm Gradualiteti në ndryshimin e realitetit për të mirë, sipas porosisë së Muhamedit, paqja dhe mëshira e Zotit qofshin për të, konsiston në ndryshimin me dorë, pastaj me gjuhë, pa mundësi për të ndryshuar me dy të parat, pason urrejtja me zemër. Nga kuptimi i thënies së "ndryshimit së pari me dorë të gjendjes" vjen argumenti për përdorimin me vigjilencë të fuqisë në këtë obligim, që është e kundërt me të tretën (ndryshimit me zemër), që nuk hiqet asnjëherë obligueshmëria e saj, edhe në pamundësi për të përmirësuar ndonjë të keqe.
Thotë El-Xhasasi:"Lajmërimi i Pejgamberit për largimin e së keqes në tri mënyra, është sipas mundësisë". Kurtubiu thotë: "Të gjithë myslimanët pajtohen se ndryshimi i së keqes me dorë është obligim për të gjithë ata që kanë mundësi, e nëse nuk ka mundësi për ndryshimin e realitetit me dorë, atëherë duhet me gjuhë, e nëse as kjo nuk mund të realizohet, atëherë bëhet me zemër dhe kështu kryhet ajo që është në kompetencë nëse nuk ka mundësi tjetër". Hadithet që vërtetojnë urdhërimin për të mirë dhe ndalimin nga e keqja, janë të shumta, mirëpo ato janë të kushtëzuara nga mundësitë". (Kurtubiu).
Ndërkaq, për sa i përket lidhshmërisë së këtij obligimi me interesin e përgjithshëm, në esencë zbatimi i këtij ligji konsiston në faktin që veprimi ndaj së keqes të mos eskalojë deri në një të keqe më të madhe, e cila e tejkalon sasinë e së keqes, zhdukja e së cilës është kërkuar.
Thotë Ibni Kajimi: "Vërtet Pejgamberi a.s. e ligjësoi luftimin e së keqes vetëm për të arritur tek ajo që e do Allahu dhe i Dërguari i Tij.
Ndërsa ndalimi i së keqes që shkakton diçka edhe më të keqe dhe më të urrejtur për Allahun dhe të Dërguarin e Tij, sesa ajo që luftohet, kjo nuk kuptohet si luftimi i së keqes, edhe nëse All-llahu e urren atë dhe është e papranueshme për besimtarët e Tij". Derisa ka thënë "Ai i cili mediton lidhur me atë që i ka ndodhur popullit mysliman nga sfidat e mëdha e të vogla, e vëren dhe kupton se ajo ishte vetëm nga humbja e kësaj baze të gradualitetit në veprim dhe mosdurimit në ndryshimin e së keqes dhe nga këmbëngulja për zhdukjen e saj pa kompromis, duke eskaluar kështu në situata shumë më të këqija se sa vetë ato"
Pejgamberi a.s. në Mekë ka jetuar në mesin e të këqijave më të mëdha dhe nuk ka mundur t'i ndryshojë, bile as që kishte provuar t'i ndryshonte ato pa u bindur për zëvendësimin e tyre me diçka më të mirë sesa ato. Shohim se kur ishte çliruar Meka dhe ishte ngritur shteti islam, Muhamedi a.s. kishte menduar ta rivendoste ndërtesën e Qabesë në themelet e vëna nga Ibrahimi a.s., por ishte ndaluar të bënte një veprim të tillë, edhe pse kishte fuqi dhe mundësi, nga frika se mos do të ndodhte diçka më e madhe sesa kjo. Duke i ruajtur edhe ndjenjat e njerëzve, ai kishte parasysh se kurejshitët nuk kishin mundësi të përballonin një vendim të tillë, sepse ata ishin të rinj në botëkuptimin dhe bindjen ndaj Islamit, i ndante pak kohë nga periudha e mosbesimit".
Nuk lejohet që e keqja të ndryshohet me të keqe më të madhe se ajo Thirrësit në rrugën e Allahut duhet ta kenë të qartë këtë rregull në urdhërimin për të mirë dhe ndalimin nga e keqja, dhe kjo nuk është çështje joserioze që merret me mendjelehtësi, po duhet të merret me vigjilencë, me informim të drejtë dhe njohuri të thellë, për arsye se shumëkush bie në mospajtime dhe dyshime rreth saj (modaliteteve të thirrjes).
3. Nuk lejohet zbulimi (pa arsye të plotë) i mëkatarit dhe zbulimi i të metave të tij Disa nga djemtë e rinj, të cilët nga entuziazmi i tyre i tepërt nuk janë të durueshëm ndaj mëkatarit, shpejtojnë me sulme kundër tij, për të përhapur dhe hiperbolizuar të metat e tij.
4. Vërtetimi i rasteve dhe mosnxitimi në to Nga thirrësi i denjë për në rrugën e Allahut kërkohet që t'i vërtetojë të gjitha dyshimet e të mos nxitojë dhe të ketë kujdes për butësi dhe dashuri ndaj njerëzve; kjo është nga mirësia që nuk ka fund dhe nuk e arrijnë këtë veçse të durueshmit dhe ata që kanë mendim të shëndoshë për misionin e tyre.transmetohet nga Usame ibn Zejdi r.a., i cili thotë: "I Dërguari i Allahut s.a.v.s.. na ka dërguar në një betejë dhe unë jam takuar në atë betejë me një njeri në dyluftim. Pasi e zumë, ai tha: La ilahe ilallah (Nuk ka zot tjetër përveç All-llahut të Lartësuar), por unë e godita me shigjetë dhe e mbyta. Pastaj vazhdoi: "Kur kemi ardhur tek i Dërguari a.s., ai më është drejtuar: 'O Usame, a e mbyte pasi tha : La ilahe il Allah? I thashë: Ka qenë i frikësuar. Ai prapë tha: A pasi tha: La ilahe ila-Allah'?... Thotë Usame këtë fjalë e ka përsëritur aq shumë, saqë kisha dëshiruar që ajo ditë të ishte dita e parë e Islamit tim".

Së dyti: Mesatarja në çështjet e kërkimit të argumentit dhe pasimit të tij

1. Nuk është i pagabueshëm askush pas Pejgamberit a.s. Nuk është i mbrojtur nga gabimet as dijetari kompetent, por është më pak i rrezikuar nga ato.
2. Kërkimi i argumentit konsiderohet ajo që nxirret nga mesi i dijetarëve kompetentë në fusha të caktuara.
Nuk konsiderohet kërkim i argumentit ajo që del nga masa e gjerë dhe as nga kërkuesit e diturisë (nxënësit dhe njerëzit me dituri mesatare) e po ashtu as nga ai që nuk është zotërues i njohur i diturisë dhe urtësisë së ndritur.
3. Lejueshmëria e studimit të legjislaturës islame nga shkollat legjislative dhe legjitime.
Thotë dijetari i njohur Nasrudin Albani: "Njerëzit nuk kanë përveçse dy rrugë: ose të mbesin pa mësimin e fikhut dhe fenë e tyre ta marrin sipas thashethemeve, ose fenë e tyre ta mësojnë në njërin nga katër medhhebet (shkollat juridike islame). S'ka dyshim se kjo rrugë është më e butë se rruga e parë, dhe për këtë unë ju këshilloj dhe ju bëj thirrje për këtë". (Në librin Bida'a Teasub)

Së treti: Mesatarja në nxjerrjen e rregullave legjislative

1. Akuzimi i të tjerëve për mosbesim është e drejtë vetëm e Allahut të Lartësuar.
Nuk është kjo e drejtë ekskluzive e ndonjë personi, institucioni, organizate apo lëvizjeje, e po ashtu nuk gjykohet se dikush është pabesimtar në bazë të asaj se si është sjellë ai me njerëzit në rrethana të përkohshme a të caktuara, apo se i ka akuzuar, shantazhuar ose tiranizuar ata në një formë a në një tjetër. Pra, të konsiderohet dikush si pabesimtar është e drejtë vetëm e Allahut dhe e Pejgamberit a.s.. Pejgamberi a.s. ka thënë: "Kur dikush akuzon tjetrin për mosbesim, njëri prej tyre bie në shkallën e tij (pabesimtarit)". Ibni Tejmije thotë: "Dijetarët nuk e akuzonin për mosbesim atë që i kundërshtonte ata, edhe nëse ai kundërshtim ishte për veprat që dërgojnë në mosbesim. Pra, akuzimi për mosbesim është kategori e Ligjit Islam, kështu që njeriu nuk ka të drejtë ta gjykojë dikë në këtë aspekt".
Realisht myslimani llogaritet i drejtë në Islamin e tij dhe llogaritet si i tillë derisa të vërtetohet e kundërta me të gjitha ato që i kërkon Ligji Islam, dhe në asnjë mëyrë nuk lejohet që ta lehtësojmë akuzimin për mosbesim, pikërisht duke u frikësuar nga dy arsye:
a) shpifja dhe gënjeshtra për Allahun, dhe
b) rënia në atë për se na e kanë tërhequr vërejtjen Allahu dhe i Dërguari i Tij, se akuzimi për mosbesim, pa të drejtë, pason me rrezikun e rënies në hendekun e tij.
2. Myslimani nuk akuzohet për mosbesim përveç kur ndaj tij ka argument dhe atë akuzë e përcakton institucioni fetar legjislativ kompetent i shtetit të caktuar. Thotë i Lartësuari: "E ne nuk dënuam askënd para se t'i dërgojmë të dërguarin Tonë". (Isra, 15)
3. Akuzimi për mosbesim kërkon ndarje të së përgjithshmes nga e veçanta. Kjo d.m.th. se fjala në vetvete mund të përmbajë mosbesim, por nuk lejohet që ne t'i akuzojmë njerëzit për mosbesim përderisa të mos vërtetohen kushtet dhe të merren në konsideratë faktet që tregojnë të kundërtën. Thotë Ibni Haxheri: "Fjala në vetvete mund të jetë mosbesim, mirëpo vepruesi i saj mund të jetë mosbesimtar vetëm nëse i plotëson kushtet, dhe të ketë dobi nga ndalesat e saj?. Shembull për sqarimin e kësaj:Ai që betohet për diçka përveç Zotit, I ka bërë shoqërim-rivalitet, mirëpo neve nuk na takon që ta akuzojmë personin e tillë për mosbesim, përderisa të mos e vërtetojmë se ai këtë e ka bërë me qëllim, duke qenë i vetëdijshëm për të gjitha ato që i bashkëngjiten kësaj vepre, pra kjo vepër konsiderohet vepër mosbesimi, por nuk e diagnostifikon a priori personin si mosbesimtar. Ibni Tejmije thotë: "Akuzimi për mosbesim përmes shembujve të veçantë apo të përgjithshëm, të cilët ofrohen që të gjykohet se vërtet personi është mosbesimtar, nuk lejohet veçse pasi t'i jetë qartësuar argumenti".
4. Njerëzit që drejtohen nga Kibleja, nuk lejohet të akuzohen për mosbesim duke i gjykuar për mëkatet e tyre, veçse nëse këmbëngulin, krenohen dhe i lejojnë ato.
Dijetarët janë në pajtueshmëri se mëkatari me gjëra të injorancës (padijes) nuk akuzohet për mosbesim përveçse nëse i lejon ato.
Imam Ahmedi thotë: "kush vdes duke qenë nga ata që Kiblen e konsiderojnë drejtim të tyre, i falet namazi pas vdekjes dhe kërkohet falje për të, dhe nuk i lihet namazi për ndonjë mëkat të vogël a të madh, ndërsa çështja e tij është tek Allahu i Lartësuar".
Ibn Tejmije thotë: "Atij, Islami i të cilit dëshmohet me argument, nuk i mohohet me dyshim".

Së katërti: Mesatarja në sferën e thirrjes

1. Baraspesha në mes mundësive dhe obligimeve 
Myslimanët në periudhën mekase i kishin mundësitë të kufizuara, prandaj edhe Allahu i Lartësuar dhe i Dërguari i Tij nuk i obliguan më shumë me dispozita dhe direktiva për thirrje. Kështu veprimet më serioze, më të rënda dhe më me peshë u obliguan vetëm pas emigrimit, atëherë kur pema e imanit lëshoi rrënjë në zemrat e tyre, pra etapë pas etape, duke preferuar gradualitetin në obligim e pranim, zbatim e veprim si:
• Obligimi i luftës në rast të mbrojtjes së dinjitetit dhe cenimit të lirisë.
• Pajtimi dhe negociatat me jehudinjët si palë konfliktuoze në Medinë.
• Marrëveshja e Hudejbisë dhe amendamentet e saj. • Ndalimi me preventivë graduale i alkoolit etj..

2. Baraspesha në mes urrejtjes dhe tolerancës Njerëzit janë tre llojesh: 
1. Ata që i ka mundur e keqja në jetën e tyre dhe jetojnë me të, siç ishin benu-Israilët, që nuk e ndalonin tjetrin nga e keqja që vepronte.
2. Ata që frikësohen nga punët e liga dhe qëndrojnë larg nga mëkatarët, nuk i ftojnë për të mira dhe as i qortojnë për veprat e tyre të këqija.
3. Lloji i tretë: qëndrojnë në baraspeshë në mes obligimeve dhe misionit të tyre, jetojnë si thirrës në mesin e shoqërisë dhe i shërojnë të ligat e tyre ashtu siç e mjekon sëmundjen mjeku, kështu ata vetë janë të shëndoshë dhe i mjekojnë të tjerët.

3. Baraspesha në mes elasticitetit të programit dhe frymës bashkëkohore
Shembuj:
• Përmbledhja e Kur'anit në një mus'haf në kohën e Ebu Bekrit, edhe pse Pejgamberi a.s. nuk kishte këshilluar një gjë të tillë.
• Themelimi i burgut në kohën e Omerit r.a. si preventivë dhe edukim i kushtëzuar.
• Mjetet teknologjike bashkëkohore që janë shfaqur sot, kërkojnë trajtim adekuat konform trendit bashkëkohor pa tejkaluar suazat e traditës islame, etj…

4. Baraspesha në mes përgëzimit dhe qortimit
Butësia dhe përgëzimi janë veçori esenciale të Islamit dhe njëherësh prej qëllimeve më të larta të tij, kështu që ai qëndron në mes të ekstremizmit dhe neglizhencës.
Kur Pejgamberi a.s. i dërgoi Aliun r.a. dhe Muadhin r.a. në Jemen, u tha: "lehtësoni e mos vështirësoni, përgëzoni e mos kërcënoni".
Pra, kërkohet të kemi parasysh dallimin në mes lehtësimit dhe përgëzimit në një anë, dhe në mes neglizhencës dhe kërcënimit, në anën tjetër.

Shembuj: 
• Për njeriun që ishte shprehur: "Nuk do të shtoj e as nuk do të mungoj asgjë nga ajo për se më ka obliguar mua Allahu ", Pejgamberi a.s. u kishte thënë sahabëve: "Kush dëshiron të shohë një njëri nga banorët e Xhenetit, le ta shikojë atë njeri".
• Lehtësimi i Pejgamberit a.s. në Haxh: "Vepro e s'ka problem" ?
• Refuzimi i Pejgamberit a.s. për ata që thanë: "Të besatojmë për Islamin por jo edhe për obligim ndaj luftës dhe lëmoshës", e Pejgamberi a.s. u tha: Islami pa obligimin për luftë (në raste të nevojshme) dhe pa lëmoshë?!! Atëherë me se do të hyni në Xhenet"?
Pra, mesatarja është veçori esenciale e Islamit, dhe ne mesataren e konsiderojmë bazament të fortë të ndërtesës Islame, të cilën nuk duhet ta ngurtësojmë, po as ta tjetërsojmë, pa të cilën shoqëria nuk mund të vetëdijesohet, të rizgjohet dhe të ngrihet në piedestal të lartë.

Fatos Gërvalla
Dituria Islame 255