Devotshmëria e vërtetë, kërkon që një person të ketë turp edhe kur është vetëm me veten e tij brenda katër mureve. Ai e ringjall atë me turp. Ai i jep njeriut një disiplinë kaq të lartë shpirtërore. Ai udhëzon një person në turp në çdo moment të jetës së tij dhe i jep atij jetë me turp dhe ndërgjegje.


Një situatë krejt e re

Falënderimi qoftë për Zotin tonë, i cili na krijoi. Salavatet qofshin për Pejgamberin tonë të dashur dhe për të gjithë pejgamberët. Të dashur vëllezër dhe motra, dua të ndalem në një çështje aktuale, e cila po na preokupon të gjithëve. Siç e dini, viteve të fundit ka pasur zhvillime të mëdha në teknologjitë e informacionit dhe të komunikimit. Njerëzimi u përball me një situatë krejt të re. Mendja, truri, zemra dhe shpirti ynë u preken thellësisht nga këto procese. Të gjitha marrëdhëniet tona materiale dhe shpirtërore, jeta jonë fetare dhe jeta jonë shpirtërore po pësojnë një ndryshim dhe transformim të madh. Individi, familja, shoqëria dhe madje mbarë njerëzimi po kalon në një proces krejt të ri. Duket sikur e gjithë jeta jonë është digjitalizuar, ne jemi të burgosur në një botë virtuale. Viteve të fundit kjo bindje është rritur edhe më shumë, sidomos me procesin e korona virusit që jemi duke kaluar. Edukimi i fëmijëve dhe të rinjve tanë tani kalon përmes kësaj platforme digjitale. Është bërë një domosdoshmëri në jetën tonë të biznesit. Tani ne kryejmë aktivitete tona artistike, kulturore, muzikore, madje edhe aktivitete fetare në kanale digjitale.
Kur i vlerësojmë të gjitha këto së bashku, duket se lindi një civilizim i ri që përfshin njerëzit, të cilin ne mund ta quajmë civilizimi i ekraneve digjitale virtuale. Padyshim, përfitimet e këtij civilizimi për njerëzimin, siç janë qasja e lehtë në informacion dhe rritja e lehtësive të komunikimit nuk mund të mohohen. Sidoqoftë, ky civilizim për aq sa sjell përfitime, krijon edhe mangësi. Sot dua të ndalem pak në këtë.
Ky civilizim i kthen të gjithë anëtarët e tij në spektatorë pasivë. Lëvizja më e madhe e këtij civilizimi është syri, jo mendja. Akti më i madh është të mos mendosh por të shikosh, të mos kundrosh por të shikosh. Vëllezër të dashur dhe motra të nderuara, syri pushon së qenët një mjet vëzhgimi në këtë civilizim. Shikimi kthehet në një dëshirë, në një pasion, ndonjëherë edhe në një instrument të epshit. Fatkeqësisht, kjo sjell me vete egoizmin, pangopësinë, pandjeshmërinë dhe dhunën. Në këtë civilizim të ekranit, njeriu ndërton marrëdhënien e tij me veten, me tjetrin dhe me botën përmes imazhit, e jo përmes së vërtetës. Ky civilizim e bën dominant perceptimin vizual në jetën njerëzore. Dominimi i perceptimit vizual dobëson njohjen e mendjes. Kjo e detyron njohjen e zemrës të përballet me një lloj vdekjeje. Të dashur vëllezër dhe motra. Njeriu është një qenie inteligjente. Njohja apo perceptimi i cili vjen nga rrënja e fjalës arabe “dereke” (me arrit), është një koncept i logjikës, filozofisë dhe psikologjisë. Njeriu është një qenie që percepton fushën e ekzistencës jashtë vetes, por edhe brenda vetes me mendjen, zemrën dhe emocionet e tij. Ajo që kërkohet nga një person është që të veprojë me një perceptim të plotë. Është perceptimi jo vetëm me sytë e tij, por me mendjen dhe me zemrën e tij. Njeriu mund të besojë vetëm me një kuptim të plotë. Sidoqoftë, vetëm me një kuptim të plotë, bota materiale me atë kuptimore, ajo fizike me metafiziken, ajo shpirtërore me atë trupore mund të konceptohen së bashku. Kurani e emërton si shikim perceptimin e ekzistencës, objektit dhe universit në tërësi. Në të thuhet: “Shiko pra gjurmët e mëshirës së Allahut, pra perceptoje atë.”
Këtu përdoret pra shikimi “nadhara” ose në ajetin tjetër “Thuaj: “Ecni nëpër tokë e mandej shikoni se si qe përfundimi i gënjeshtarëve.”
Ajo që kërkohet prej nesh në ajete të tilla është në të vërtetë të kuptuarit universal. Nuk është vetëm shikimi. Në fakt, këto shprehje janë përkthyer gabimisht në përkthime. Perceptimi i njeriut ndahet në tri lloje. Ekziston një njohje apo perceptim i mendjes. Ekziston një njohje e zemrës, të cilës Kurani i kushton shumë rëndësi. Ekziston edhe një kuptim apo perceptim shqisor. Kuptimi mendor është arritja e diçkaje përmes soditjes, kundrimit dhe përsiatjes. Perceptimi apo njohja e zemrës është të kuptosh dhe të konceptosh diçka me maturi dhe largpamësi, duke ia bashkëngjitë edhe perceptimin mendor. Perceptimi shqisor është gjithçka që ne kapim përmes pesë shqisave tona, të cilat ne i quajmë “pesë shqisat”.
Ajo që ne e quajmë perceptim vizual është në të vërtetë vetëm një lloj i perceptimit shqisor. Me fjalë të tjera, kjo është vetëm një lloj i perceptimit të pesë shqisave tona, dhe është një nivel i njohjes që i bashkëngjitet vetëm pamja, forma dhe imazhi. Prandaj, të kuptuarit vizual është i ulët dhe jo i plotë.
Kur perceptimi vizual është dominues, qeniet njerëzore mund të perceptojnë çdo të vërtetë vetëm përmes imazhit. Përcaktuesi në perceptimin e audiencës nuk është e vërteta por është imazhi. Edhe një fjalë apo dhe një fjalim që dëgjojmë është padyshim i kufizuar nga imazhi që e shoqëron atë. Ai nuk dëgjon asgjë përveç asaj që shikon syri i njeriut. Veshi i nënshtrohet asaj që shikon syri, jo asaj që dëgjon. Perceptimi vizual menaxhon të gjitha këto emocione dhe perceptime pothuajse i vetëm.
Me këtë kuptim jo të plotë, bëhet pothuajse e pamundur që një person të njohë Zotin e tij, të besojë në të dhe të ndërtojë marrëdhënien e tij me të. Me shprehjen e Kuranit, një shprehje që Ai ia tha pejgamberit Musa: “Shikimet nuk mund ta përfshijnë Atë. Ai i përfshinë shikimet e të gjithëve.”
Me këtë kuptim jo të plotë, nuk mund të ndërtohet besimi i tij në Ahiret. Sepse në këtë perceptim jo të plotë, iluzionet zëvendësojnë të vërtetën. Imazhi, forma, pamja zëvendësojnë të vërtetën. Bota kthehet në një skenë pa shpirt dhe njerëzit kthehen në spektatorë pasivë përpara këtij perceptimi. Pra evoluon në një imazh joreal. Perceptimi vizual redukton marrëdhënien e njeriut me vetveten, me qenien dhe me universin vetëm në ato që mund të shihen. Në të vërtetë, shirku është baza e këtij perceptimi të mangët. Ajo që e quajmë shirk është se ajo që adhurohet reduktohet vetëm në pamje dhe në dukje. Si hyri ikona në kishë? Kështu pra hyri. Në shumë fe, në të vërtetë, në këtë mënyrë erdhi idhulli. Perceptimi vizual ndikon jo vetëm në botën tonë të besimit, por edhe në moral. Të qenët i burgosur në perceptimin vizual transformon moralin.
Dominimi i perceptimit vizual vizualizon imoralitetet që njeriu as nuk mund t’i imagjinojë. Ajo materializon gjininë, shkatërron privatësinë. Po lindin sektorët që materializojnë gjininë. Fatkeqësisht, shumica dërrmuese e vizualitetit në civilizimin e ekranit përbëhet nga elemente imorale dhe madje çnjerëzore. Dominimi i perceptimit vizual e kthen aktin e shikimit në një epsh. Operacionin e të parit e kthen në kënaqësi. Madje i dominon ëndrrat dhe mendimet. Ose shkatërron imagjinatën dhe ëndrrat e njeriut. Ose i ndërton ëndrrat e tij me pamjet që shikon. Kur ëndrra vdes, vdes edhe poezia të dashur miq. Kur ëndrra vdes, vdes jo vetëm poezia, por zhduket edhe letërsia, e cila është deklarimi i së vërtetës. Kur ëndrra vdes, zhduket arti, i cili është pasqyra e qenies. Më keq se kaq, dominimi i perceptimit vizual e ekspozon njeriun para një vdekjeje të perceptimit. Rreziku më i madh me të cilin përballen qeniet njerëzore sot është vdekja e perceptimit e cila është vdekja më e madhe. Kur perceptimi vdes, një person flet, por fjalimi i tij nuk është urtësi, njerëzit mendojnë, por mendimet e tyre nuk janë një mësim. Një person shikon, por shikimi i tij nuk është i matur. Siç thotë Kurani: “Ata kanë zemra që me to nuk kuptojnë.” “...ata kanë sy që me ta nuk shohin...” “...dhe ata kanë veshë që me ta nuk dëgjojnë...”
“Allahu ua ka vulosur zemrat...” “...ua ka mbyllur veshët...,” “Ata nuk e shohin të vërtetën, në sytë e tyre ka perde.”
Vëllezër dhe motra të dashura, dominimi i të perceptuarit vizual përveç të gjitha këtyre e ekspozon njerëzimin në tri sëmundje të varësisë. Është një studiues i madh marokenë, i cili njihet si Gazali i Shekullit dhe është ende gjallë, me emrin filozof Taha Abdurrahman. Nëse përdorim konceptet e Taha Abdurrahmanit, këto tri sëmundje, të cilave u janë kushtuar libra të veçantë, quhen sëmundja teferruxh, texhessus, dhe tekeshshuf.


Sëmundja teferruxh


Sëmundja teferruxh është varësia ndaj shikimit, vrojtimit pra reduktimi i gjithçkaje në një imazh, shtrembërimi i shikimit si një imazh. Të shikosh (teferruxh) është një gjë, ndërsa të soditesh apo vëzhgosh është diçka tjetër. Teferruxhi shndërron qenien njerëzore, e cila është dëshmitare e së vërtetës dhe universit, pra atë krijesë të vlefshme, në roje të figurës, imazhit dhe pamjes. Në këtë sëmundje ka shikim vetëm për të përfituar, shikim për kënaqësi ose për të kaluar kohën e lirë. Ekziston një spektator që çon në hedonizëm. Me mbizotërimin e perceptimit vizual, njeriu kthehet si një student i ulur në gjunjë përpara mësuesit të tij apo si një besimtar përpara mihrabit. Lind një spektator i tillë që redukton mendjen në sy, duke e kthyer syrin në dorë prekëse. Gjithçka lakmohet, pavarësisht a është haram apo jo. Sidoqoftë, Zoti ynë na paralajmëron për këtë çështje, duke thënë: “Dhe mos ia ngul sytë bukurisë së kësaj jete.”


Sëmundja texhessus


Sëmundja e dytë që rrethon njerëzimin me mbizotërimin e perceptimit vizual është texhessus. Texhessus është dëshira për të pasur apo poseduar pronën e dikujt tjetër. Është një pasion për të hulumtuar situatat private të dikujt tjetër. Çdo individ i civilizimit të ekranit është kapur me sëmundjen e texhessusit edhe pse Zoti na urdhëron: “Mos hulumtoni për zbulimin e të metave të njëri tjetrit”, njerëzit prapë e veprojnë këtë.
Të gjithë po spiunojnë apo përcjellin njëritjetrin. Po provohet të depërtojnë në jetën private të dikujt tjetër dhe të mbizotërojnë të gjithë privatësinë. Privatësia pothuajse po zhduket plotësisht. Njeriu dëshiron të dijë gjithçka, çfarëdo që është në individ, shoqëri dhe botë. Në atë mënyrë ai dominon gjithçka. Në civilizimin e ekranit, është sikur qenia njerëzore të jetë në konkurrencë me emrat e bukur të Allahu ku e përshkruan veten. Njëri prej këtyre emrave është El Habir, pra është i njoftuar për gjithçka, njëri prej tyre është El Alim, pra që di gjithçka.


Sëmundja tekeshshuf


Për shkak të mbizotërimit të perceptimit vizual, sëmundja e tretë që na rrethon të gjithëve është sëmundja e tekeshshufit. Pra, është një sëmundje apo varësia për t’u parë dhe shikuar. Domethënë është e kundërta e teferruxh. Me fjalë të tjera, është një dëshirë për t’u parë e jo për të parë. Pra, është nevoja për vetëprezantim të vazhdueshëm të njeriut. Disa pothuajse bien në dashuri me paraqitjen e tyre në ekran. Ai i ndan të gjitha veprimet e tij me botën, pavarësisht nëse është mirë apo keq. Në këtë mënyrë, gjërat që shihen si të këqija, të shëmtuara dhe të papërshtatshme në shoqërinë e përgjithshme bëhen të zakonshme. Të gjitha ato të cilat konsiderohen si të këqija bëhen praktika të zakonshme. Shikoni se çfarë thotë i Dërguari i Allahut në një hadith: “Umetit tim do t’i falet gabimet e tij, përveç ai i cili e bënë atë haptas.”
Muxhahir do të thotë ai i cili të keqen dhe të shëmtuarën që e bën, e publikon dhe e ndan atë me të gjithë.
Të dashur miq, cili është ilaçi kundër gjithë kësaj të keqeje? Çfarë na ofron Islami? Si të shpëtojmë nga dominimi i perceptimit vizual? Çfarë duhet të bëjmë për të shmangur vdekjen e perceptimit dhe njohjes?
Së pari, do të doja të pohoja se ne nuk mund t’i rezistojmë sovranitetit të perceptimit vizual me një gjuhë fetare të ndërtuar vetëm në hallall-haram, sevap-gjynah, urdhërim-ndalim. Ai nuk mund ta bëjë këtë duke i ndaluar dhe privuar. Ne nuk mund t’i japim fund këtij sovraniteti me ndalime dhe me urdhra të pasigurta. Ne nuk mund t’i rezistojmë mbizotërimit të të kuptuarit vizual me një kuptim që nuk e konsideron moralin si mendjen e gjykimit. Ne nuk mund ta kapërcejmë këtë me një rend moral që ka humbur filozofinë e tij të vlerave, që ka shtrembëruar hierarkinë e vlerave dhe që janë ngatërruar vlerat e qëllimit me ato të mjetit.A mund t’i kundërvihemi mbizotërimit të perceptimit vizual me një gjuhë fetare të burgosur në perceptim vizual? A mund ta trajtojmë këtë me predikuesit digjital dhe komunitetet virtuale të prodhuara nga ky sektor? Sigurisht që nuk mundemi.


Turpi që Islami e fton njerëzimin në te


Padyshim, ka receta të panumërta të shpëtimit që Islami ia ofron njerëzimit. Unë thjesht dua të ndalem te njëra nga këto, dua të ndalem te morali i turpit që Islami e fton njerëzimin në te. Sidoqoftë, “haja” nuk është thjesht një ndjenjë turpi, siç e dinë shumica prej nesh. Haja (turpi) dhe hajat (jeta) vijnë nga e njëjta rrënjë. Pra turpi është vetë jeta. Turpi, vetëdija se Zoti ynë i cili na mban larg nga të gjitha llojet e gjërave që do të na sjellin keq, është gjithmonë i pranishëm me ne. Mos prania e turpit është një vdekje e vërtetë e njohjes dhe perceptimit.Mënyra për ta ringjallur personin që i është nënshtruar vdekjes së perceptimit është përmes turpit. Mënyra për të mos qenë rob i njohjes vizuale është përmes rizbulimit dhe universalizimit të moralit më të madh të Islamit.
Të dashur miq, në librin e Zotit tonë të Plotfuqishëm thuhet: “Thuaju besimtarëve të ndalin shikimet (prej haramit).” “Thuaju edhe besimtareve të ndalin shikimet e tyre.”
Ne sot shumë më mirë i kuptojmë këto ajete. Sot, ka shumë hadithe të të Dërguarit të Allahut, se turpi dhe besimi nuk mund të ndahen nga njëri-tjetri, ne sot i kuptojmë ato më mirë. I Dërguari i Allahut ka thënë: “Turpi është degë e imanit.” “Turpi është nga imani, imani dhe turpi janë miq që të dy; nëse njëri nga ata largohet, atëherë largohet edhe tjetri.”
Ne i kuptojmë të gjitha këto hadithe shumë më mirë sot. Në fakt, i Dërguari i Allahut i shprehu ato në një mënyrë tjetër. Çdo fe ka themelet e moralit, e themeli i moralit të Islamit është turpi. Sipas kësaj, jeta nuk është thjesht një vlerë, është një moral i plotë që prodhon vlera. Në një hadith tjetër, ai e shpreh turpin si një moral të përbashkët, një vlerë e përbashkët nga të gjithë pejgamberët. Ekziston një fjalë që nga pejgamberët e parë që zbret te të gjithë njerëzit: “Nëse nuk turpëroheni mund të bëni çfarë të doni.”
Një ditë, i Dërguari i Allahut derisa ishte në hytbe tha: “Turpërohuni nga Allahu në kuptimin e vërtetë të fjalës.” Abdullah ibën Mesudi u ngrit dhe tha: “O i Dërguari i Allahut, falënderimi i takon Zotit, ne me të vërtetë turpërohemi prej Zotit! Pejgamberi i Allahut thotë se kush ka turp nga Allahu në një kuptim të vërtetë, do të mbrojë dhe ruajë kokën dhe të gjitha organet e kokës, mendjen, sytë, veshët dhe gjuhën e tij nga të gjitha llojet e së keqes. “Kush me të vërtetë ka turp nga Allahu, do ta mbrojë barkun e tij dhe të gjitha organet që përmban nga të gjitha llojet e së keqes.” E si një tregues i kësaj, ai gjithmonë do të jetë i vetëdijshëm se po jeton në një botë të vdekshme ku po testohet. Kështu, i Dërguari i Allahut e përshkruan turpin në kornizën e moralit të plotë. Prandaj, turpi e mendon përgjegjësinë ndaj Allahut si një forcë mbrojtëse ashtu si është edhe takvaja. Ashtu siç deklaron i Dërguari i Allahut: “Turpi është i gjithi i mirë.”


Ndarjet e turpit


Të dashur vëllezër dhe motra, dijetarët islamë e kanë ndarë turpin në katër pjesë. E para është turpi nga Allahu, e dyta është turpi nga engjëjt e Zotit, për shkak se ne mbajmë me vete shkruesit e veprave tona, e treta është turpi nga të gjithë njerëzit dhe e katërta është turpi ndaj vetes. Vetë fakti që një person fillon të ketë turp nga vetja e tij do të thotë gjithashtu se ai fillon të ketë turp edhe nga Allahu, engjëjt dhe njerëzit. Turpi i njeriut ndaj vetes është shprehje e respektit për veten. Të qenit njeri do të thotë se posedon nderin dhe dinjitetin. Me pak fjalë, në këtë civilizim virtual të ekranit digjital, ku kuptimi vizual është dominant, ne mund të rigjejmë jetën vetëm nëpërmjet turpit. Sidoqoftë, i gjithë njerëzimi ka nevojë për ringjallje nëpërmjet turpit.
Të dashur vëllezër dhe motra, si mund ta sjellim në jetë turpin? Para së gjithash, ne duhet të rishikojmë kuptimin tonë të fesë, njohurive fetare dhe sistemeve të informacionit fetar në mënyrë që të jetojmë përsëri me turp dhe modesti.


Esh’hedu dhe amentu

Në mënyrë që të mos ekspozohemi ndaj vdekjes së perceptimit, duhet t’i rishikojmë njohuritë tona që rregullojnë marrëdhëniet midis njeriut dhe Zotit, kuptimin tonë që rregullon marrëdhëniet midis njeriut dhe njeriut, si dhe ndërmjet njeriut dhe natyrës. Për këtë, ne së pari duhet të ndërtojmë marrëdhënien tonë me Zotin tonë mbi premtimin e shehadetit. E dini, ka esh’hedu dhe ka amentu. Të jesh në një marrëdhënie shehadeti me Allahun, domethënë esh’hedu. Ai është dëshmitar për mua në çdo moment dhe unë dëshmoj për atë dhe unë jam dëshmitar i ajeteve të tij. Do të thotë që unë kam qenë dëshmitar i emrave të tij, bekimeve të tij dhe mëshirës së tij, dhe për ta dëshmuar gjithmonë këtë së bashku.
Zoti ynë është më afër nesh sesa damari i qafës sonë, pra të jemi në këtë vetëdije. Diku në mes nesh dhe zemrave tona është Zoti ynë “dhe ta dini se Alllahu ndërhyn ndërmjet njeriut dhe zemrës së tij.” Në të vërtetë, këtë duhet ta ndjejmë. Pra duhet të arrijmë në nivelin e ihsanit, sikur e shohim gjithmonë Allahu xh.sh.. Ai qe posedon ihsan (mirësinë) është muhsin. Muhsini është dëshmitar, jo audiencë. Për të qenë dëshmitar, duhet të jesh i vëmendshëm, domethënë të vëzhgosh ekzistencën dhe universin. Dëshmitari e kupton se edhe dikush është dëshmitar për të. Çfarë do të thotë? Ai jeton me vetëdijen që Allahu e ka vërejtur atë në çdo fjalë, gjendje dhe sjellje. Prandaj po e përsëris. Në besim “amentu” është një gjë, kurse “esh’hedu” është një gjë tjetër. Për të jetuar me turpin e modestinë, ne kemi nevojë për një kuptim të vërtetë të fetarisë që përqendrohet në moral. Në fetarizmin e vërtetë, të besuarit në Allahun nuk është një pohim i tillë i thatë ose një njohuri që mund të merret duke mësuar. Është një gjendje e jashtëzakonshme, një jetë e pastër. Manifestimi i jetës është morali që shndërrohet në çdo akt.
Fetarizmi i vërtetë është mendja, e cila vepron vetëm me mirëkuptim total dhe në paqe me zemrën dhe shpirtin. Trupi e arrin lumturinë e tij të vërtetë me një paqe të tillë. Zemra gjen qetësi dhe bëhet e lumtur. Me të përmendur Allahun, zemrat stabilizohen.
Në fetarizmin e vërtetë, arsyeja dhe mençuria e integruar me urdhrat e fesë janë thelbësore. Mendja dhe ndërgjegjja i dorëzohen vullnetit hyjnor. Njerëzit fetarë i vëzhgojnë të gjitha gjërat, tërë ekzistencën, tërë universin si mëshirë. Devotshmëria e vërtetë e çliron njeriun nga të gjitha robëritë, nga të gjitha varësitë, përfshirë ekranin, nga të gjitha llojet e skllavërisë. Ajo hedh poshtë gjithçka që skllavëron shpirtin, pushton zemrën dhe verbon mendjen dhe ndërgjegjen. Një devotshmëri e tillë, kërkon që një person të ketë turp edhe kur është vetëm me veten e tij brenda katër mureve. Ai e ringjall atë me turp. Ai i jep njeriut një disiplinë kaq të lartë shpirtërore. Ai udhëzon një person në turp në çdo moment të jetës së tij dhe i jep atij jetë me turp dhe ndërgjegje.
Le t'i përfundojmë fjalët e mia me një lutje që na ka urdhëruar Zoti ynë: “Zoti ynë, ne e besuam atë që e zbrite (shpalljen), e pasuam të Dërguarin (Isain), pra shënona bashkë me ata që dëshmojnë (besimin e drejtë).” Zoti i Plotfuqishëm na bëftë nga shërbëtorët e tij të vërtetë që jetojnë në jetën e tyre dëshminë esh’hedu dhe duke qene dëshmitar të emrave të bukur, të ekzistencës, bekimeve dhe mëshirës së Tij në Tokë!



Përktheu: Mr. Adnan Shala
Dituria Islame 362