“E për ata që u mbytën në rrugën e All-llahut, mos thoni: "Janë të vdekur". Jo, ata janë të gjallë, por ju nuk kuptoni (gjallërinë e tyre)”. (El-Bekare 154) “Ne do t'ju sprovojmë me ndonjë frikë, me uri, me ndonjë humbje nga pasuria e nga jeta e edhe nga frytet, po ti jepu myzhde durimtarëve.” (El-Bekare 155) “Të cilët, kur i godet ndonjë (gjë) e pakëndshme, thonë: "Ne jemi të All-llahut dhe ne vetëm tek Ai kthehemi"! (El-Bekare 156) “Të tillët janë që tek Zoti i tyre kanë bekime e mëshirë dhe të tillët janë ata të udhëzuarit në rrugën e drejtë”. (El-Bekare 157)
I Gjithëfuqishmi me këto ajete na udhëzon, që në të gjitha aksionet dhe veprimet tona, të ndihmohemi me namaz dhe durim (sabër). Rëndësia e sabrit (durimit, qëndresës), shihet tek fakti se Kurani e përmend në shtatëdhjetë vende. Durimit, qëndresës, gjithashtu, kujdes të posaçëm i kushtoi dhe syneti. Muhammedi a.s. në një numër të madh të haditheve, me shembuj të tjerë personalë, rekomandon durimin dhe qëndrueshmërinë.
Ky virtyt, i kuptuar drejt, paraqiste në zemrat e myslimanëve të parë një luftë të papërmbajtur në rrafshin e realizimit të drejtësisë dhe evitimit të së keqes dhe gatishmërisë për sakrifikim, po të duhej, edhe të jetës. Sabri në kuptimin islam, të cilin Kurani në shumë vende e rekomandon, nuk është asgjë tjetër veçse këmbëngulësi në luftë për të vërtetën dhe për të mirën e përgjithshme, pa marrë parasysh vështirësitë dhe sakrificat. Nuk është ky assesi ndonjë durim dhe tolerim i së keqes, fatkeqësisë dhe mjerimit, ndonjë qëndrim pasiv pa kundërvënie.
Durimi islam pra, është gatishmëri e plotë për të bërë përpjekje të mëdha dhe sakrifica për t’ju kundërvënë në mënyrë aktive së keqes dhe në luftën aktive për të mirë. Kjo gatishmëri nuk bën të ketë kufij. Në kundërvënien aktive ndaj së keqes dhe në luftën për të mirën, njeriu, sipas mësimit islam, duhet të jetë i gatshëm që të sakrifikojë gjithçka. Gatishmëria për të sakrifikuar edhe jetën, përbën kontributin më të madh në luftën për të vërtetën dhe për të mirën e përgjithshme. Se sa e çmon Islami një sakrificë të këtillë, më së miri shihet në Kuran, ku vihet në dukje prerazi se ata që dhanë jetën e tyre për të vërtetën, nuk janë të vdekur.
Ata jetojnë në Arshin, në afërsi me Zotin, si mysafirë të Tij, dhe aty gëzojnë të gjitha të mirat. Të vdekurve në luftë për të vërtetën (shehidëve), Islami u pranon një pozitë të jashtëzakonshme. Atyre Allahu iu premton shpërblimet më të mëdha dhe pavdekshmërinë.
Kjo pavdekshmëri e shehidëve, për të cilën flitet në ajetet e përmendura (ve la tekulu li men juktulu fi sebilil-lahi emvaten) edhe në ajetin e dytë (ve la tahseben- vel-ledhine kutilu fi sebilil-lahi), - nuk duhet kuptuar në kuptim të jetës fizike-trupore, siç veprojnë një numër i madh i mufesirëve, si Tabariu, i cili sjell transmetime të shumta mbi jetën trupore të shehidëve në formë të zogjve të gjelbër ose të bardhë; ose Muhamed Abduhu i cili mundohet që këtë jetë të shehidëve pas vdekjes, ta shpjegojë me tërësinë e eterit. Këta autorë pohimet e tyre i mbështesin në transmetime ahadë, të cilëve u mungon shkalla e autentitetit.
Pa marrë parasysh këtë, sipas mendimit tonë, mbetet si kuptimi më i pranueshëm ai, sipas së cilit, pavdekshmëria e shehidëve duhet marrë si pavdekshmëria e veprave në histori, në kujtesën e gjeneratave të ardhshme.
Të tillë sikur janë njerëzit e merituar, të cilët bënë sakrifica të mëdha dhe për të mirën e përgjithshme flijuan edhe jetën e tyre.
Emrat e tyre do të mbeten përgjithmonë të shënuar në analet e historisë dhe në kujtesën e njerëzimit. Në Paris ekziston një mauzole madhështore “Panteon”, në të cilin janë vendosur bijtë më të merituar të popullit francez. Për secilin që varroset në këtë mauzole, thuhet se ka shkuar me të pavdekshmit. Të njëjtën gjë e thonë edhe për anëtarët e Akademisë së Shkencave të Francës.
Kurani, siç e kemi parë, mbi të gjitha çmon dhe rekomandon durimin dhe gatishmërinë për sakrifikimin. Ai nuk e bën këtë vetëm për t’u mundësuar njerëzve që të fitojnë sevape dhe lumturi në botën tjetër, por edhe për atë që të arrijnë jetë të lumtur dhe komode në këtë botë, në jetën tokësore, një gjë që nuk mund të realizohet pa durim dhe sakrifica.
Këto dy cilësi të shpirtit njerëzor, përbëjnë elementet themelore të çdo suksesi të njeriut edhe të çdo aktiviteti njerëzor.
Nuk ka punë pa qëndrueshmëri dhe sakrificë. Vetë jeta, edhe e njeriut edhe e natyrës, paraqet progresin, për se parimi i qëndrueshmërisë dhe i sakrificës luajnë rolin kryesor. Në bazë të të gjitha këtyre progreseve qëndron sakrifica. Zhduket njëra për tu krijuar tjetra. E vjetra humbet, dhe lind e reja. Në procesin e amshueshëm të lëvizjes ndërrohen pandërprerë kundërshtitë: Jeta e vdekja, nata e dita, vera e dimri, ëndrra e realiteti, uria e begatitë, varfëria e pasuria etj.
Allahu në udhëzimet e Veta, që i dha njerëzimit, ua tërhoqi vërejtjen se jeta nuk është aspak e lehtë, vetë nga natyra e jetës do të ndeshet me situata të vështira, në situatë të frikës, urisë, fatkeqësisë në jetë dhe pasuri etj., siç theksohet në ajetin e cituar. Në situata të këtilla do të ngadhënjejë ai që, edhe në momentet më kritike, nuk dyshon aspak në fuqinë e tij dhe nuk e humb shpresën në ndihmën e Zotit.
Ky është ai faktori shpirtëror i cili, më së paku, është i rëndësishëm sa faktori material. Kurani, duke mos lënë pas dore rëndësinë e faktorit material, veçanërisht thekson nevojën e zhvillimit të faktorit shpirtëror. Kjo edhe në këtë ajet përsëritet në formë të rekomandimit për durimtarët se, kur të gjenden në situata të vështira, kur u ndodh ndonjë fatkeqësi, i drejtohen Allahut dhe në këtë mënyrë përforcojnë dhe i ripërtërijnë fuqitë shpëtimtare. Shpresa tek Allahu, si element themelor i sabrit, assesi nuk do të thotë lënie pas dore e faktorit material. Sabri, i cili nuk është tjetër veçse qëndresë e fuqishme e gatishmëri me të gjitha sakrificat e mundshme në luftën aktive kundër së keqes së çdo lloji, gjen rastin vetëm atëherë kur të përdoren të gjitha mjetet materiale që i ke në dispozicion, të cilat sipas Islamit, duhet të jenë më bashkëkohoret. Shpresa në Allahun, me lënien pas dore të mjeteve materiale, nuk është kurrfarë shprese. Në raste të tilla, njeriu nuk ka të drejtë të kërkojë ndihmën e Allahut. Kur të shfrytëzohen të gjitha mundësitë materiale që janë në dispozicion, e ato janë të pakufizuara, sepse çdo gjë është nën drejtimin e njeriut dhe njeriut i është dhënë në shfrytëzim, - vetëm atëherë njeriu me të drejtë mund të shpresojë ndihmën e Allahut.
Njeriut, mu për shkak se posedon fuqinë edhe morale edhe materiale, është krijesë me natyrë të dyfishtë, shpirtërore dhe trupore (shpirti dhe trupi), qe më i përshtatshmi që t’i besohej funksioni i zëvendësit të Zotit në tokë.
Çdo mësim që kufizohet ose në faktorin shpirtëror ose në atë material, është i thjeshtë dhe nuk i përgjigjet natyrës së jetës së njeriut, sepse kujdeset vetëm për një aspekt. Për këtë arsye, për konceptin islam janë njësoj të huaja, si tesavufi, që lë pas dore faktorin material, edhe materializmi, që lë pas dore faktorin shpirtëror.
Kjo detyrë është mjaft e komplikuar. Por, duke shpresuar në Allahun, me durim dhe me qëndrueshmëri për të sakrifikuar, njeriu do të jetë në gjendje që të kryejë me sukses detyrën që i është besuar.
Rrustem Spahiu
Dituria Islame 206