Devotshmëria, që në thelb nënkupton frikën nga Krijuesi, nuk është thjesht një ndjenjë; përtej kësaj është dije dhe besim, dije se je nën vëzhgimin e Zotit dhe besim se do të dalësh para Tij për të dhënë llogari. Devotshmëria është mençuri dhe maturi për t’i bërë gjërat e duhura dhe për t’u larguar nga të tjerat, është një emërues i përbashkët i shumë vlerave dhe virtyteve, është përkatësi. Profeti Muhamed a.s., ka thënë: “Vini re, bijtë e filanit nuk janë miqtë e mi. Miqtë e mi janë Allahu dhe besimtarët e mirë.”(1); “...Unë vetëm të devotshmit i kam miq!...”(2) Këtu mbase qëndron arsyeja pse disa dijetarë, devotshmërinë, e kanë listuar si virtytin kryesor.(3) Ky konstatim ka bazë edhe në tekste fetare. Profeti Muhamed a.s., siç qëndron në Sunenin e Tirmidhiut, ka thënë: “...ndërsa fisnikëria në fakt është devotshmëria.”(4) Pra, tregues i fisnikërisë, që kuptimisht përmbledh të gjitha tiparet e mira, është devotshmëria. 

Koncepti për devotshmërinë 

Devotshmëria (ar. et takva) në esencë nënkupton kryerjen e urdhëresave dhe largimin nga ndalesat për t’iu shmangur ndë shkimit. Aliu r.a. e ka definuar devotshmërinë kësisoj: “Frika nga Krijuesi, të vepruarit sipas Kuranit, të kënaqurit me pak dhe përgatitja për ditën e udhëtimit.”(5) 
Pra, devotshmëria është koncept për jetën, është guidë e jetës së lumtur në këtë dhe botën tjetër, sepse, t’ia kesh frikën Allahut, nënkupton të mos bësh gjëra të ndaluara e kështu të shpëtosh nga zjarri; të veprosh sipas Kuranit, nënkupton të ndjekësh rrugën e drejtë; të kënaqesh me pak, nënkupton të mos mashtrohesh nga materializmi i kësaj bote dhe, të përgatitesh për ditën e udhëtimit, nënkupton të mendosh për botën tjetër, për vendqëndrimin e përhershëm. 
Këtë konceptim për jetën dhe fetarinë e vërtetë e gjejmë dhe në definicionin që Omer bin Abdulazizi ia ka bërë devotshmërisë: “Devotshmëria nuk manifestohet duke agjëruar ditën e falë namaz natën, dhe as në kombinimin e gjërave ndërmjet tyre; devotshmëria nënkupton ta braktisësh atë që të është ndaluar dhe ta bësh atë që të është obliguar.”(6)
Pra, devotshmëria shprehet edhe jashtë, në raport me të tjerët dhe gjërat e tjera. Të parët kanë thënë se devotshmëria manifestohet te dinari dhe dërhemi, pra te fitimi, a po e bën hallall apo haram. 
Devotshmëria nënkupton të ndjekësh rrugën nga parimi dhe njohja, njohja e asaj që të bën dobi dhe tjetrës që të dëmton. Për këtë shkak, si fryt të saj, dijetarët kanë përmendur udhëzimin e drejtë dhe dallimin ndërmjet të mirës dhe të keqes. Ata i janë referuar ajetit: “O besimtarë! Nëse i frikësoheni Allahut, Ai do t’ju japë aftësinë e të gjykuarit drejt, do t’ju lirojë nga gjynahet tuaja dhe do t’ju falë. Allahu zotëron mirësi të madhe.” (El Enfalë, 29). 
Këtë kuptimin e ruajtjes nga mëkatet duke i njohur, Ebu Hurejre r.a., e ka shpjeguar në mënyrë figurative me ruajtjen nga gjembat ose ferrat. Kur ishte pyetur nga dikush se çfarë është devotshmëria kishte thënë: “Si vepron kur ta përshkosh një rrugë me ferra?” Kujdesem ku e vë këmbën, nëse ka ferra, largohem ose, o e kapërcej o e prapësoj këmbën, pra ruhem nga shkelja në ferr. Kjo është devotshmëria! – i kishte thënë.(7) Kjo nënkupton jo vetëm braktisjen e mëkateve të mëdha, por edhe të voglave. Pra, përderisa është dije, atëherë devotshmëria nënkupton ruajtjen e shtuar, kujdesin e shtuar, ruajtjen, figurativisht, edhe të shkeljes në ferra të vogla. Këtë kuptim e ka përmbledhur bukur në një varg poetik Ibën Muteziu: 
Braktis mëkatet, të mëdha e të vogla qofshin, kjo është devotshmëri, 
vepro si ai që ecën mbi tokën me ferra e tregon syçeltësi. 
Mos nënvlerëso asnjë mëkat të vogël, sepse kodra e madhe është bërë nga gurë të vegjël.(8) 
Nga këtu, nuk e kanë parë devotshmëri të plotë nëse njeriu i druhet një gjeje që nuk e njeh. Maruf Kerhi citohet të ketë thënë: “Si mund të jetë i devotshëm ai që nuk e di se prej çfarë duhet të ruhet?!”(9) 
Devotshmëria nënkupton ruajtjen me dashuri. Nuk është frikë nga dikush që të bën keq, nga dikush që nuk të do dhe që nuk e do, nga dikush që e urren. Jo, devotshmëria nënkupton ruajtjen me mirënjohje e falënderim. Kështu e ka përkufizuar Ibën Mesudi r.a.: “Devotshmëria nënkupton që t’i bindet Allahut dhe të mos kundërshtohet, të përmendet e mos të harrohet dhe të falënderohet e të mos mohohet.”(10) Devotshmëria nuk nënkupton vetëm braktisjen e asaj që parimisht është e ndaluar, por edhe të disa gjërave që mund të jenë në esencë të lejuara, por të panevojshme ose, siç thotë Ebu Derda r.a., mund të kihet frikë se të çojnë në haram.(11) Mbase nga këtu dijetari i madh, Sufjan Theuriu, ka konstatuar se të devotshmit janë quajtur kështu, sepse i janë ruajtur asaj që nuk i ruhet,(12) pra hallallit. Të devotshmit, nga kjo perspektivë, janë njerëz që kanë punë me veten e tyre. Ata aq shumë vetëquhen saqë, në raport me vetveten, janë më të ashpër se që ortaket në tregti mund të jenë me njëri-tjetrin. Mejmun bin Mihrani ka thënë: “I devotshmi kërkon llogari më shumë nga vetja e vet se që një ortak koprrac mund të kërkojë nga ortaku i vet.”(13) 

Rëndësia e devotshmërisë 

Nëse kemi parasysh kuptimet që përmendëm te koncepti për devotshmërinë, atëherë mund ta marrim me mend se sa e rëndësishme është ajo për shëndetin shpirtëror të besimtarit. Kurani dhe Suneti na kanë shpalosur detaje rreth kësaj rëndësie. Po përmendim disa tekste vetëm sa për ilustrim: 
Allahu, dëshminë la ilahe il-la Allah!, e ka quajtur fjalë e devotshmërisë, përkushtimit: “Dhe, kur në zemrat e mohuesve u shfaq zelltaria pagane, Allahu zbriti qetësinë e Tij në zemrën e të Dërguarit të Tij dhe të besimtarëve e i bëri ata të mbështeten fort në fjalën e përkushtimit (ndaj Allahut). Ata kishin më të drejtë e qenë më të denjë për të. Allahu është i Gjithëdijshëm për çdo gjë.” (Fet’h, 26); 
Është urdhër i Zotit për njerëzit mbarë, por për myslimanët në veçanti: “...O robërit e Mi, më kini frikë Mua!” (Zumer, 16); “O njerëz! Frikësojuni Zotit tuaj...” (En Nisa, 1); “O besimtarë! Kijeni frikë Allahun ashtu si i takon Atij dhe vdisni vetëm duke qenë myslimanë!” (Ali Imran, 102); 
Devotshmëria është porosi që profetët a.s., ua kanë përcjellë popujve të tyre: “Kujto kur vëllai i tyre, Nuhu, u tha: “Vallë, a nuk i frikësoheni ju Allahut?” (Shuara, 106); “Kujto kur vëllai i tyre, Hudi, u tha: “Vallë, a nuk i frikësoheni ju Allahut?” (Shuara, 124);(14)
Adhurimi është urë që të çon te devotshmëria. Adhurimi është qëllimi pse ekzistojmë dhe, nëse objektivë e tij është devotshmëria, atëherë kjo flet për pozitën që kjo e fundit ka në fe. Është si të thuash pika më e lartë e një çështje më të rëndësishme. Menjëherë pas besimit, adhurimi ka pozitën më të rëndësishme. Allahu i Madhëruar thotë: “O njerëz! Adhuroni Zotin Tuaj, i Cili ju ka krijuar ju dhe ata që ishin para jush, që të mund të ruheni (nga të këqijat).” (El Bekare, 21); “O besimtarë! Ju është urdhëruar agjërimi, ashtu si u ishte urdhëruar atyre para jush, që të mund të ruheni nga të këqijat.” (El Bekare, 183); 
Devotshmëria nënkupton një lidhje të fortë me Zotin, një raport korrekt, një besim të fuqishëm, prandaj dhe vendi i saj është në zemër, ajo buron nga zemra, nga organi më me rëndësi në trup. Profeti Muhamed, paqja qoftë mbi të, ka thënë: “...Devotshmëria është ja, këtu!...”(15)- duke aluduar në zemër. 

Frytet e devotshmërisë dhe reflektimi i saj 

Veçori e moralit islam është aspekti praktik i tij, pra reflektimi i tij në sjelljet dhe veprat e besimtarit. Devotshmëria, si kryevirtyt, gjithsesi se reflekton. Në vazhdim do të përmendim disa fusha ku vihet re ndikimi i devotshmërisë te besimtari. 
• Besim i kompletuar me bindje e vepra 
Devotshmëria nënkupton përfilljen e fesë dhe detyrave të saja. I devotshmi është besimtar që afrohet te Zoti duke e besuar dhe duke i kryer obligimet fetare. Allahu i Madhëruar thotë: “Ai është udhërrëfyes për të devotshmit, të cilët besojnë në të fshehtën, falin namazin dhe japin nga ajo që u kemi dhënë Ne; dhe për ata që besojnë në atë që të është shpallur ty (o Muhamed), në atë që është shpallur përpara teje dhe që me bindje i besojnë jetës tjetër. Ata janë udhëzuar në rrugë të drejtë nga Zoti i tyre dhe pikërisht ata janë të shpëtuarit.” (El Bekare, 2-3). 
• Dashuria e Zotit 
Allahu i Madhëruar thotë: “Jo! Por kushdo që plotëson premtimin e tij dhe ruhet nga të këqijat, (ta dijë se) Allahu, me të vërtetë, i do ata që janë të devotshëm.” (Ali Imran, 76). 
• Mëshira e Zotit në të dyja botët 
Allahu i Madhëruar thotë: “...ndërsa mëshira Ime përfshin çdo gjë. Atë do t’ua jap atyre që ruhen nga gjynahet e japin zeqatin, atyre që u besojnë shpalljeve Tona.” (A’rafë, 156). 
• Mënyrë e tërheqjes së ndihmës hyjnore
 Allahu i Madhëruar thotë: “Vërtet, Allahu është me ata që e kanë frikë dhe që janë punëmirë.” (Nahl, 128).
 • Strehë shpirtërore 
Allahu i Madhëruar thotë: “O bijtë e Ademit, kur nga gjiri juaj të vijnë të dërguar që ju shpjegojnë shpalljet e Mia, atëherë ata që ruhen nga të këqijat dhe kryejnë vepra të mira, nuk do të frikësohen e as do të pikëllohen.” (A’rafë, 35). 
• Dritë e cila ndriçon rrugën drejt së vërtetës 
Allahu i Madhëruar thotë: “O ju (ithtarë të Librit) që besuat (në Musain dhe Isain), ruajuni Allahut dhe besoni në të Dërguarin e Tij (Muhamedin), se Ai do t’ju dhurojë pjesë të dyfishtë nga mëshira e Vet, do t’ju japë dritë, me ndihmën e së cilës do të ecni dhe do t’ju falë; Allahu është Falës dhe Mëshirëplotë.” (Hadid, 28). 
Tejkalimin e gjendjeve të rënda, çfarëdo qofshin ato: shpirtërore, materiale... Allahu i Madhëruar thotë: “...Atij që i frikësohet Allahut, Ai do t’i gjejë rrugëdalje (nga çdo vështirësi).” (Talak, 2); “...Atij që i frikësohet Allahut, Ai do t’ia lehtësojë çështjen.” (Talak, 4). 
• Mënyrë e shtimit të begatisë dhe rritjes së mirëqenies 
Allahu i Madhëruar thotë: “Sikur banorët e atyre qyteteve të besonin dhe të ruheshin prej gjynaheve, Ne do t’u dërgonim bekime nga qielli dhe toka...” (A’rafë, 96); “...Atij që i frikësohet Allahut, Ai do t’i gjejë rrugëdalje (nga çdo vështirësi) dhe do t’i japë risk prej nga nuk e pret.” (Talak, 2-3). 
• Përzgjedhje e shoqërisë mbi bazën e saj 
Allahu i Madhëruar thotë: “Atë Ditë miqtë do të bëhen armiq të njëri-tjetrit, përveç të drejtëve, që e kanë pasur frikë Allahun.” (Zuhruf, 67).
 • Forcë për ta fituar betejën me djallin 
Allahu i Madhëruar thotë: “Ata që i frikësohen Allahut, kur u vjen ndonjë mendim i lig nga djalli, i kujtojnë (urdhrat e Tij), e atëherë e shohin rrugën e drejtë.” (A’rafë, 201). 
• Devotshmëria është furnizimi më i mirë për te Zoti
 Allahu i Madhëruar thotë: “...Pajisuni me gjërat që ju nevojiten për rrugë dhe dijeni se pajisja më e mirë është devotshmëria. Prandaj, kini frikë prej Meje, o njerëz të mençur!” (El Bekare, 197). Profetit a.s., dikush i kishte kërkuar këshillë, ndërsa ishte bërë gati për një udhëtim. Profeti a.s., ishte lutur për të: “Allahu të furnizoftë me devotshmëri!”(16)
 • Mënyrë e fitimit të shpërblimit të madh 
Allahu i Madhëruar thotë: “...Atij që i frikësohet Allahut, Ai do t’ia shlyejë veprat e këqija dhe do t’ia rrisë shpërblimin.” (Talak, 5).
• Rrugë e fitimit të dijes 
Thamë se devotshmëri është dije. Në fakt ajo është edhe rrugë e fitimit të dijes. Allahu i Madhëruar thotë: “...prandaj ruajuni Allahut! Allahu ju mëson ju; Allahu është i Dijshëm për çdo gjë.” (El Bekare, 282). 
• Shkak i pranimit të veprës
 Allahu i Madhëruar thotë: “...Allahu pranon vetëm prej të devotshmit.” (Maide, 27); “Tek Allahu nuk arrin as mishi, as gjaku i tyre, por arrin përkushtimi juaj...” (Haxh, 37). Prandaj devotshmëria ka shpërblim Xhenetin. Allahu i Madhëruar thotë: “Nxitoni drejt faljes së gjynaheve nga Zoti juaj dhe Xhenetit, hapësira e të cilit është sa qiejt e Toka dhe që është përgatitur për të devotshmit.” (Ali Imran, 133). Në vend të një mesazhi përmbyllës, për vete dhe lexuesin e nderuar do të bëja këtë lutje që ka bërë Profeti Muhamed a.s.: “Zoti im, të lus për udhëzim, devotshmëri, nder dhe pasuri!”(17) 

_____________________________________________ 
1. Hadith i saktë. Shih: Sahih el Xhami, nr. 2631. 
2. Hadith i saktë. Shih: Sahih el Xhami, nr. 4194. 
3. “Virtyti më i madh i moralit është frika ndaj Zotit!” Ahmed bin Abdul Halim ibën Tejmije, Xhamiu el mesail, red. shkenc. Muhamed Uzejr Shems, (Rijad: Dar Ataát el ilm – Bejrut: Dar Ibën Hazm, ed. 2, 1999), 1/178. 
4. Shih hadithin nr. 3271. Albani në Sahihu et Tirmidhij e ka saktësuar 
5. Omer bin Sulejman el Eshkar, Et takva: ta’rifuha ve fadluha ve mahdhuratuha ve kasasun min ahvaliha, (Jordani: Dar en Nefais, 2012), f. 11. 
6. Ahmed bin el Husejn Ebu Bekir el Bejhakij, Ez zuhdu el kebir, (Bejrut: Muessesetu el kutub eth thekafijeh, ed. 3, 1996), f. 351. 
7. Muhamed bin Ahmed el Kurtubi, El xhamiu li ahkam el Kur’an, red. shkenc., Ahmed Berduni dhe Ibrahim Atfish, (Kajro: Dar el kutub el misrije, ed. 2, 1964), 1/162.
 8. Po aty. 
9. Ismail bin Muhamed Asbahani, Et tergib ve et terhib, red. shkenc. Ejmen Shaban, (Kajro: Dar el hadith, 1993), 1/413. 
10. Ebu Is’hak Ahmed bin Ibrahim eth Thalebij, El keshfu ve el bejan an tefsiri el Kur’an, (Xhidde: Dat et tefsir, 2015), 9/73. 
11. Muhamed bin Ahmed Sefarini, Keshfu el litham sherhu Umdeti el ahkam, (Kuvajt: Vizaretu el Evkah - Siri: Dar Nevadir, 2007), 6/509. 
12. Po aty. 
13. Abdurrahman bin Shihabuddin ibën Rexheb, Xhamiu el ulum ve el hikem, (Bejrut: Muessesetu err rrisale, 1997), 1/401. 
14. Shih porositë e Salihut a.s., (Shuara: 142), Lutit a.s., (Shuara: 161), Ibrahimit a.s., (Ankebut: 16), etj. 
15. Buhariu, nr. 6064; Muslimi, nr. 2564.
16. Tirmidhiu, nr. 3444. 
17. Muslimi, nr. 2721.