Këshillat e Llukmanit të urtë drejtuar të birit

“O djali im, edhe nëse ajo (vepra) peshon sa kokrra e sinapit e që ndodhet (e fshehur) në ndonjë shkëmb, në qiej apo në tokë, Allahu do ta nxjerrë atë në shesh, se Allahu është i butë dhe hollësisht i informuar. O djali im, fale namazin, urdhëro për punë të mira, ndalo nga të këqijat dhe bëhu i durueshëm për çfarëdo që të godet! Me të vërtetë, këto janë akte madhështore të vendosmërisë. Dhe mos shtrembëro fytyrën tënde prej njerëzve dhe mos ec nëpër tokë me mendjemadhësi, se Allahu nuk e do asnjë fol me zë të ulët; se zëri më i vrazhdë është zëri i gomarit”! mendjemadh mburracak! Ec me kujdes e i përmbajtur dhe - (Llukman, 16-19).

Këshilla e katërt
Mbikëqyrja e përhershme nga Allahu

16. O djali im, edhe nëse ajo (vepra) peshon sa kokrra e sinapit e që ndodhet (e fshehur) në ndonjë shkëmb, në qiej apo në tokë, Allahu do ta nxjerrë atë në shesh, se Allahu është i butë dhe hollësisht I informuar.
Nëpërmjet kësaj këshille, Llukmani e porositi birin që të kishte kujdes në veprimet e tij, sepse ai në çdo çast është i mbikëqyrur nga Allahu i Gjithëdijshëm, i Cili sheh gjithçka, dëgjon gjithçka dhe nuk mund të ndodhë asnjë proces në këtë ekzistencë pa dijen e Tij.
Shembulli i marrë nga ai për kokrrën e sinapit, si kriter matës për peshë, është për ta na ndërgjegjësuar se sado e vogël qoftë ajo vepër e punuar dhe pavarësisht ku bëhet, në qiej apo në tokë, a ndodhet e fshehur në brendinë e ndonjë shkëmbi, në ndonjë kodër, ultësirë apo vend të fshehtë, prapëseprapë, ajo nuk mund t’i fshihet Zotit, i Cili është i Gjithëdijshëm dhe hollësisht I informuar për çdo gjë që ndodh në këtë ekzistencë1 Në lidhje me këtë i Madhërishmi në Kuran ka thënë: “Zotit tënd nuk mund t’i fshihet as grimca më e vogël, as në tokë e as në qiell, as më pak nga ajo e as më shumë e të mos jetë e shënuar në Librin e qartë” - (Junus, 61).
Ndërsa me kuptim të ngjashëm ka ardhur edhe në ajetin 59 të sures El-En’am: “Çelësat e fshehtësive janë vetëm te Ai, atë (fshehtësinë) nuk e di kush pos Tij. Ai e di çka ka në tokë dhe në det, Ai e di për çdo gjeth që bie dhe s’ka kokërr në thellësi të tokës, s’ka të njomë dhe s’ka të thatë që nuk është (shënuar) në librin e qartë (Lehvi Mahfudh)”
Ky ajet të cilin po e komentojmë, edhe një herë vë në pah madhështinë e besimit në Zotin e Gjithëdijshëm e të Plotfuqishëm, i Cili pasi e krijoi këtë ekzistencë, e mbikëqyr çdo proces të saj. Nga kjo kuptojmë se asgjë nuk ndodh pa dijen, vullnetin dhe urdhrin e Tij. Në Ditën e Gjykimit, kur veprat
tona të vihen para peshojës së Allahut, askujt nuk do t’i bëhet e padrejtë, qoftë edhe sa një grimë. Drejtësia absolute do të mbretërojë për të gjithë njësoj, si për besimtarët, ashtu edhe për ata që ishin të shkujdesur në këtë botë ndaj urdhrave të Tij.

Këshilla e pestë, e gjashta dhe e shtata

17. O djali im, kryeje namazin, urdhëro për punë të mira, ndalo nga të këqijat dhe bëhu i durueshëm për çfarëdo që të godet! Me të vërtetë, këto janë akte madhështore të vendosmërisë.

Këshilla e pestë – Kryeje namazin!

Meqë Llukmani i urtë qysh në këshillën e parë ia kishte tërhequr vërejtjen të birit që kurrë të mos I bënte shirk Allahut, por ta besonte Atë me të gjitha cilësitë dhe atributet që i ka, tash në këshillën e pestë, e këshillon që edhe me vepra ta dëshmojë besimin, përulësinë dhe nënshtrimin ndaj Krijuesit të tij, duke falur namaz, i cili është adhurimi parësor në Islam, pas dëshmisë islame.
Namazi, si një prej pesë shtyllave të Islamit, është vullneti dhe forca që ripërtërin dhe çelikos vullnetin e njeriut, është një lidhje që kurrë nuk mund të shkëputet-kjo është lidhja me Allahun xh.sh. - “Urvetul vuthka”. Në namaz prehet e qetësohet shpirti dhe çdo gjymtyrë e ndien këtë. Namazi është sikur pika e vesës që freskon petalet e lules së vyshkur, është një rilindje e shpresave të zemrave të thyera e të lodhura nga vështirësitë e jetës.
Nga forma e shprehjes në këtë ajet, vërejmë se Llukmani nuk i thotë të birit “fale namazin”! por “kryeje namazin”! që sipas dijetarëve nënkupton kryerjen e namazit në formën e tij komplete që duke filluare nga pastërtia trupore dhe fizike, marrja e abdesit, mbulimi i trupit, veshja e rrobave të pastra, përqendrimi, lidhja në namaz me tekbir, këndimi i Kuranit dhe në fund dhënia e selamit, që simbolizon përfundimin e namazit. Përulësia dhe përkushtimi në namaz, ashtu siç na ka mësuar i Dërguari i Allahut, duhet të bëhet në formën, sikur ta shihje Madhërinë e Allahut me sytë e ballit dhe të mendjes. Se çfarë pozite nderi ka namazi ynë te Allahu xh.sh. këtë e shohim në disa ajete kuranore në të cilat përmenden besimtarët e sinqertë dhe përulësia e tyre në namaz: “Është e sigurt se kanë shpëtuar besimtarët: ata të cilët janë të përulur dhe janë të kujdesshëm gjatë faljes së namazit” – (El-Mu’minun, 1-2), etj.
Të parët tanë e ndienin thellë këtë afërsi hyjnore në namaz duke e gjetur
në të prehjen shpirtërore dhe duke u thelluar në lutje e dua, por, a thua sa prej nesh sot mund ta arrijmë një gradë të tillë. Shumë prej nesh shpërqendrohemi gjatë namazeve tona, të preokupuar me gajlet dhe telashet e jetës dhe harrojmë se kemi dalë para Madhërisë së Allahut! Pikërisht kjo është arsyeja pse Llukmani i urtë e porosit të birin që të kishte kujdes në namaz, sepse namazi do të jetë kriteri i parë matës, për të ardhmen tone në Ditën e Gjykimit.2

Këshilla e gjashtë

– Urdhëro për punë të mira dhe ndalo nga të këqijat!

Në këshillën paraprake pamë se Llukmani i urtë e këshilloi të birin e tij që të falte namaz e pastaj të vazhdonte me urdhërimin për të mire dhe ndalimin nga e keqja. Ai sikur dëshironte t’i thoshte të birit: O biri im! Ai që nuk ka namaz, është i zbrazët shpirtërisht. Prandaj ti së pari duhet ta kryesh obligimin tënd ndaj Allahut, e pastaj jepe tërë mundin në urdhërimin për të mirë dhe ndalimin nga e keqja. Urdhërimi në të mirë dhe ndalimi nga e keqja është një nga simbolet e besimit tonë të pastër. Nga këndvështrimi islam, kjo urdhëresë është një prej misioneve më të shenjta.3
Ai që bën madje qoftë edhe vetëm një hap në rrugën e urdhërimit për të mirë dhe ndalimit nga e keqja, faktikisht hyn nën hijen e këtij misioni fisnik. Dijetarët nëpër shekuj na kanë mësuar se janë të humbura ato ditë, që na kalojnë pa i përjetuar këto çaste madhështore të urdhërimit në të mire dhe të ndalimit nga e keqja. Kjo porosi e shtrenjtë, e ka bazën në Kuran: “Ju jeni populli më i dobishëm, i ardhur për të mirën e njerëzve, të urdhëroni për të mirë, të ndaloni nga veprat e këqija dhe të besoni në Allahun” - (Ali Imran, 110).
Urdhërimi për të mirë dhe ndalimi nga e keqja është obligim për secalin prej nesh për udhëzimin e kësaj shoqërie Ne duhet të jemi yje të udhëzimit, duke çarë përpara dallgët dhe pengesat, që në mesin e shoqërisëtë ofrojmë siguri, dinjitet por mbi të gjitha udhëzim në mirësi. Për ta përmbyllur shkurtimisht porosinë që del nga kjo këshillë, shohim se edhe i Dërguari a.s. në një hadith të tij të cilin e transmeton Durretu bintu Leheb, e cila citohet të ketë thënë: “U ngrit një njeri dhe iu afrua të Dërguarit të Allahut, derisa ky ishte ende në minber dhe e pyeti: O I Dërguar i Allahut, cili njeri është më i miri? Ai u përgjigj: “Më i miri prej njerëzve është ai që është më i dituri (nga Kurani dhe dispozitat e fesë), më i devotshmi, më urdhëruesi për të mire dhe më ndaluesi nga të këqijat dhe ai që nuk i shkëput lidhjet familjare.”4

Këshilla e shtatë
– Bëhu i durueshëm në sprova

Një prej porosive më madhështore në Kuranin famëlartë është porosia që të jemi të durueshëm në sprova. Allahu xh.sh. e stolisi moralin e muslimanit edhe me një cilësi e cila është edhe atribut i Tij - me sabër (durim), e cila cilësi është kurora e veprave të mira, dhe që njëkohësisht dëfton për lidhjen tonë me Krijuesin, i Cili në Kuranin fisnik thotë: “O ju që keni besuar, kërkoni ndihmë me durim e me namaz, se vërtet Allahu është me durimtarët.”
Meqë Allahu i plotfuqishëm e di se sfidat e jetës janë të vështira e të rënda për njeriun, Ai i përforcoi zemrat tona me këshilla përplot mëshirë e dhembshuri, duke na dëftuar se shpëtimi i vetëm është kërkimi i ndihmës prej Tij me durim dhe me namaz. Në durim ka ngadhënjim, në namaz ka shpëtim, e kur këto dy cilësi e stolisin shpirtin e besimtarit, kjo atëherë shpie deri në triumfin e vërtetë ndaj forcave të errëta djallëzore.
Lufta e vazhdueshme gjatë jetës në këtë botë në mes engjëllores dhe djallëzores, njeriun shpeshherë e ballafaqon me sfida të papritura, të cilat mund të përballohen vetëm me sabër të vërtetë. Por nëse fatkeqësitë dhe dëshpërimet zgjasin, njeriu ndonjëherë edhe mund ta humbasë ekuilibrin dhe durimin e të ligështohet, nëse nuk e ka pranë vetes edhe një shtytës tjetër ndihmës. Mu për këtë arsye Allahu xh.sh. ia ka bashkangjitur durimit edhe
namazin, i cili si ndihmëtar kurrë nuk të lë në baltë. Ai që Allahun e ka pranë, athua kush mund të jetë kundër tij? Ai që e gjen veten pranë mëshirës së Allahut, athua mund të humbë ndonjëherë ?! Prandaj, ai që përballon sfidat dhe të papriturat, me iman dhe përkushtim të plotë, duke bërë sabër dhe duke falur namaz, ai vërtet i ka të hapura dyert e mëshirës hyjnore.
Pejgamberi a.s. na ka porositur që të jemi të durueshëm dhe të shpresojmë shpërblimin e Allahut për durimin tonë në çdo fatkeqësi kur thotë: “O Zot, më shpërble për durimin tim në këtë fatkeqësi dhe ma zëvendëso këtë (fatkeqësi) me ndonjë të mirë prej anës Sate.”5

Këshilla e tetë
– Largohu nga mendjemadhësia dhe nënçmimi i njerëzve

18. Dhe mos shtrembëro fytyrën tënde prej njerëzve, dhe mos ec nëpër tokë me mendjemadhësi, se Allahu nuk e do asnjë mendjemadh mburracak!

Këshilla e radhës e Llukmanit ndaj të birit, është që ai të largohej nga mendjemadhësia dhe përçmimi i njerëzve, sepse mendjemadhësia është tipar i shejtanit të mallkuar.
Fjala “Mos e shtrembëro fytyrën prej njerëzve” nënkupton që kur dikush prej njerëzve të flet përballë, ti mos e lako fytyrën anash e ta nënçmosh atë, sikur nuk dëshiron të dëgjosh asgjë prej tij. Kjo është mendjemadhësi, e cila është e ndëshkueshme tek Allahu, sepse të gjithë ne jemi njerëz, dhe prindër të përbashkët i kemi Ademin dhe Havanë! Që të largohemi nga ky ves i keq, ne duhet të jemi të thjeshtë, të buzëqeshur e të mëshirshëm në mes vete, të flasim e të sillemi me edukatë, përndryshe, çdo mendjemadhësi, na shtyn në mëkate, e thellimi në mëkate i djeg të gjitha të mirat tona në këtë dynja.
Ibn Mesudi transmeton nga i Dërguari i Allahut të ketë thënë: “Nuk do të hyjë në Xhenet ai, në zemrën e të cilit ka qoftë edhe një grimë mendjemadhësi.”
Fatkeqësisht, shumë njerëz, mendjemadhësia dhe fodullëku i ka shtyrë, ruana Zot edhe në mosbesim, sepse të tillët me kalimin e kohës i humbin edhe ndjenjat e besimit dhe të dhembshurisë, duke menduar se pozita dhe pasuria është mbi të gjitha. Allahu na ruajtë që të mos jemi prej këtyre njerëzve të cilët i ka cekur në këtë ajet kuranor: “Kur ndonjërit prej tyre i lexohen ajetet Tona, ai e kthen shpinën me mendjemadhësi e shtiret sikur nuk i ka dëgjuar dhe sikur i janë shurdhuar veshët, prandaj “përgëzoje” atë më një dënim të dhimbshëm.” - (Llukman 7).
Pjesa tjetër e ajetit “mos ec nëpër tokë me mendjemadhësi”, na e rikujton edhe një herë se mendjemadhësia është një prej cilësive më të urryera që mund ta ketë njeriu.7 Andaj të jemi të kujdesshëm e modest në sjelljet tona, dhe të mos harrojmë se origjina jonë është prej dheut. A thua si mund të ecë njeriu mbi këtë tokë me kaq mburrje e mendjemadhësi, kur e di fare mirë se nuk e posedon dhe nuk e kontrollon as frymën dhe gjallërinë e jetës së vet. Sa e sa vdekje i godasin njerëzit papritmas, kur ai fare nuk e pret. Të gjithë mjekët e botës, nuk mund ta ndalin procesin e vdekjes së tij, prandaj përse kjo mendjemadhësi, përse ky mosbesim dhe përse kjo arrogancë e vrazhdësi në sjellje?!
A nuk na e ka tërhequr Allahu xh.sh. vërejtjen edhe në këtë ajet kuranor që të mos ecim me mendjemadhësi si mburravecë kur thotë: “Dhe mos ec nëpër tokë me mburrje, sepse ti as nuk mund ta çash tokën as nuk mund të arrish lartësinë e maleve.” - (El-Isra’ë, 37).
Andaj, le të na shërbejnë këto porosi të Llukmanit ndaj të birit, që të vetëdijesohemi e ta ruajmë përulësinë, modestinë dhe njëkohësisht krenarinë prej besimtari, sepse ai që përulet për Allahun, Ai do ta ngrejë atë, ashtu siç na mëson edhe i Dërguari a.s. i cili thotë: “Ai që i përulet Allahut me thjeshtësi (modesti) Allahu do ta ngrejë lart atë njeri.”8 Të mos insistojmë që patjetër të dallohemi nga të tjerët, sepse një gjë e tillë na bën egoistë dhe mendjemëdhenj. E në këtë aspekt, ne kemi shembullin më të mirë në të Dërguarin a Allahut, të cilin, kur vinte dikush i huaj, nuk mund ta dallonte nga mesi i ashabëve.


Këshilla e nëntë dhe e dhjeta

19. Ec me kujdes e i përmbajtur dhe fol me zë të ulët; se zëri më i vrazhdë është zëri I gomarit”!

Këshilla e nëntë
– Ec me modesti dhe krenari

Besimtari i vërtetë me dëlirësinë e tij imanore, e ka të qartë se ai si njeri bën pjesë në llojin e atyre krijesave që i Madhërishmi i privilegjoi duke ua dhuroi të menduarit dhe të logjikuarit, duke i lënë të lirë në vepra. Për ta arsyetuar tërë këtë përgjegjësi dhe pozitë të lartë nderi, ai duhet të jetë shembull për të gjithë të tjerët në sjellje, edukatë dhe moral të lartë. Edukata dhe sjellja vërehen më së miri në të ecur dhe në të folur. Njerëzit e devotshëm e të urtë, ecin me modesti, me kujdes dhe të përmbajtur, duke mos u hequr të lartë e as mendjemëdhenj, ashtu siç i ka përshkruar Allahu i Madhërishëm në suren “El-Furkan” ajeti 63: “E robërit e Zotit janë ata që ecin nëpër tokë, të qetë, e kur atyre u drejtohen injorantët me fjalë, ata thonë: “Paqe”.
Nga myslimani kërkohet që kur të ecën, të ecë me krenarinë e besimtarit e kurrsesi të shtiret e të ecë me ecjen e një të sëmuri apo njeriu në prag të vdekjes, i cili ecën pa vullnet. Ecja e një besimtari të devotshëm, nuk duhet të jetë artificiale ashtu siç fatkeqësisht veprojnë disa hipokritë, sa për sy e faqe, por të jetë një ecje mesatare, as e shpejtë e as e ngadaltë. Ky lloj I ecjes ka qenë praktikë e Resulullahit s.a.v.s. dhe e ashabëve të tij, ashtu siç e ka përshkruar Aliu r.a. me këto fjalë madhështore kur thotë: “Kur ecte Resulullahi s.a.v.s., drejtohej dhe ecte me vrull e krenari, sikur të zbriste nga ndonjë vend i lartë”.9

Këshilla e dhjetë
– Fol me zë të ulët10

Këshilla e fundit e Llukmanit ndaj të birit, në këtë grup ajetesh, është që kur të fliste, të fliste me zë të ulët, duke u përpjekur që të mos shkaktonte ndonjë irritim dhe neveri tek dëgjuesi me zërin e tij të lartë. Ai nëpërmjet
kësaj këshille, sikur na tregon se britma apo çirrja, nuk janë veti e njerëzve të devotshëm. Ngritja e zërit në tonalitete të larta, pa nevojë, i shëmbëllen zërit apo palljes së gomarit, të cilin zë, Vetë Allahu xh.sh. e ka cilësuar si të vrazhdë e të papëlqyeshëm.11

Porosia e ajeteve (12-19)

- Kurani famëlartë ngërthen në vete, shumë urtësi dhe porosi madhore, të cilat për qëllim kanë mbjelljen e edukatës dhe moralit të lartë tek njeriu. Të tilla mesazhe përçojnë edhe porositë e Llukmanit të urtë drejtuar të birit.
- Idhujtaria apo shirku është mëkati më i madh në raport me Krijuesin, dhe në Kuran është cilësuar si mizoria dhe padrejtësia më e madhe. Nëse një idhujtar vdes në këtë gjendje, pa u penduar për këtë mëkat, vendi i tij është përjetësisht në skëterrat e Xhehenemit.
- Mirësjellja ndaj prindërve dhe respekti ndaj tyre është një prej obligimeve parësore në Islam. Madje respekti ndaj tyre, në disa ajete kuranore, ka ardhur si detyrim I domosdoshëm menjëherë pas besimit në Allahun fuqiplotë. Ndaj tyre duhet të sillemi me dashuri e dhembshuri, t’i thërrasim me zë të ulët e me përulje e kurrsesi me vrazhdësi e arrogancë. Hidhërimi I tyre nënkupton se mbi vete kemi tërhequr hidhërimin e Allahut, kurse me respektin ndaj tyre, e arrijmë kënaqësinë e Allahut. Nëse prindërit janë jobesimtarë dhe na shtyjnë të bëjmë ndonjë mëkat, nuk duhet t’u bindemi në këtë, por prapëseprapë, ata duhet t’i trajtojmë me kujdes e dashuri.
- Besimtari i vërtetë, zemra e të cilit pulson vetëm për dashurinë ndaj Krijuesit, duhet të ndjekë rrugën e njerëzve të devotshëm, sepse me këtë arrihet kënaqësia e Allahut në këtë dhe në botën tjetër.
- Asnjë proces në këtë gjithësi, nuk mund të ndodhë pa dijen dhe vullnetin e Allahut xh.sh. Ne vazhdimisht jemi të mbikëqyrur nga Ai, dhe asnjë vepër jona, qoftë edhe sa grimca më e vogël, nuk mund t’I fshihet Atij. Në Ditën e Llogarisë, çdo gjë do të dalë në shesh dhe ne do të gjykohemi për të bëmat tona.
- Falja e namazit dhe kryerja e tij me devotshmëri e përulësi ndaj Krijuesit, është po ashtu një prej porosive më madhështore të Llukmanit të urtë drejtuar të birit, sepse namazi është lidhja më e fortë në mes robit dhe Krijuesit.
- Urdhërimi për të mirë dhe ndalimi nga e keqja është detyrim për secalin besimtar dhe besimtare, në kuadër të sferës së veprimtarisë së tij. Pa
këtë segment, jeta e një besimtari do të ishte e zbrazët dhe e zymtë, sepse nëpërmjet saj, ne arrijmë edukimin e një shoqërie të tërë e në anën tjetër edhe kënaqësinë e Allahut xh.sh.
- Durimi në sprova është një prej virtyteve të besimtarëve të sinqertë e të devotshëm. Kjo botë është vendsprovim, por këto sprova duhen konsideruar si test për imanin tonë, se sa jemi të lidhur me Krijuesin tonë.
- Njeriu duhet të largohet nga çdo ves i keq dhe i urryer, siç janë mendjemadhësia dhe nënçmimi I njerëzve, duke ditur se mendjemadhësia është cilësi e shejtanit të mallkuar.
- Çdo besimtar duhet të jetë I vetëdijshëm se veprat dhe sjelljet e tij duhet të jenë sjellje të përcjella me edukatë të lartë, në ecje i përmbajtur, modest por njëkohësisht edhe krenar, ndërsa zëri i tij duhet të jetë gjithmonë i butë dhe i ulët, sepse britma apo zëri i lartë i ngjason zërit të gomarit.

- vijon -


_________________________
1. El-Vahidij en-Nisaburi, El-Vesit f tefsiri-l Kurani-l Mexhid, vëll. III, f. 442, Bejrut, 1994. 2. Dr. Fadil Salih es-Samerrai, Ala tarik et-tefsiru-bejani, Sharika, EBA, vëll. II, f. 328. 3. Dr. Hoda Muhamed Salih & Dr. Merva Muhamed Ismail, Esalibu-t-terbijjeti ve-ttevxhihi f sureti Lukman, f. 265, kopje elektronike, pa vend dhe vit botimi. 4. “El-Musned”, 6/432; Bejhekiu në “Shuabil Iman” 6/220. 5. Transmeton Muslimi nr. 1588. 6. Transmeton Muslimi nr. 91. 7. Grup autorësh, Et-Tefsiru-l mevdui li suveri-l Kuran, vëll. VI, f. 34. 8. Muslimi (2588). 9. Transmeton Imam Tirmidhiu, nr. 3637; Transmetimi është i gradës “sahih”. 10. Dr. Ahmed bin Abdurrahman el Kadi, El-Ehdaf et-terbevijeti f vesaja Lukman li ibnihi, Unejze-Arabi Saudite, 1431 h. f. 17. 11. Et-Tefsiru-l Munir, vëll. 22, f. 170.


Sabri Bajgora