Nevoja për komen timin e Kuranit

Prof. dr. Enes Kariqi, rreth nevojës së komentimit të Kuranit, në librin e tij 'Kako tumačiti Kuran' (Si të shpjegojmë Kuranin), përmend rastin e një gruaje që e donte shumë bashkëshortin e vet, dhe kur ai i dha asaj një divorc, asaj i ra shumë vështirë për t'u përballuar me këtë. Duke menduar për fjalët e thëna të divorcit nga bashkëshorti i saj, ajo nuk e kuptoi se për sa kohë i është dhënë divorci, sepse ai përdori fjalët: انت طالق الى حين kurse fjalën "hijn" është e vështirë për ta kuptuar, kështu që ajo shkoi te një dijetar për përgjigje, ai i tha asaj se ajo është e divorcuar për një mijë vjet, duke u argumentuar me një ajet kuranor. Gruaja nuk mbeti e kënaqur me përgjigjen e ofruar nga ky dijetar islam dhe shkoi për përgjigje te dijetari tjetër islam, i cili i tha asaj se ajo është e divorcuar për një vit, edhe ky sikur dijetari i mëparshëm u argumentua me një ajet kura nor. Edhe pas përgjigjes së dytë të marrë nga dijetari i caktuar, gruaja nuk ishte përsëri e kënaqur me përgjigjen e ofruar dhe shkoi për të kërkuar përgjigje nga dijetari i tretë, i cili i tha se ajo është e divorcuar nga bashkëshorti i saj për një ditë, duke u bazuar në ajetin kuranor të sures Er Rum, ajeti 17, në të cilin Allahu i Madhërishëm thotë: "Atëherë, lartëso jeni Allahun kur të vijë mbrëmja dhe kur të agojë mëngjesi." - "hijne tusbihun" (pra, le të lartësohet çdo ditë!).(1)
Kurani ishte, dhe tani është, objekt i studimit të disiplinave të ndryshme shkencore. Në mesin e këtyre disiplinave, hyn edhe tefsiri, shkenca rreth komentimit dhe interpretimit të Kuranit. Komentimi i fjalëve të Alla hut është imponuar shumë herët.(2) Kuranit i është qasur nga kënde të ndryshme. Komentuesit e të gjitha ngjyrave dhe drejtimeve e interpretonin Fjalën e tij, teologët e përpunonin mendimin teologjik, juristët atë ligjor, filozofët mendimin filozofik... Kurani është një burim i pashtershëm. Ai është Fjala e Zotit. Në të që të gjithë mund të gjejnë atë që kërkojnë.(3)

Rëndësia dhe vlera e komentimit të Kuranit

Se sa i kushtonte rëndësi personalisht imam Kurtubiu tefsirit, mund të shihet nga vetë hyrja e komentimit të tij të Kuranit, ku ndër të tjera thotë: "Duke pasur parasysh se Libri i Alla hut është burimi i të gjitha shkencave të Sheriatit, se ai është libri i vetëm që përmban synetin dhe farzin dhe se i besueshmi i qiellit (Xhibrili a.s.) i dorëzoi të besueshmit të tokës (Muha medit s.a.v.s.), kam vendosur që gjithë forcën dhe jetën time t'ia kushtoj atij."
Nuk ka dyshim se të kuptuarit e saktë dhe interpretimi i Librit që ka një rëndësi "të tillë", është një çështje e një rëndësie të madhe për të gjitha brezat e myslimanëve. Në këtë drejtim ekziston një konsensus i dijetarëve myslimanë se marrja me tefsir (komen timin e Kuranit) është në kategorinë farz - kifajeh (obligim kolektiv).(4)
Duke pasur gjithë këtë në mendje, dr. Ahmed Adiloviqi, thotë se mund të konkludohet se tefsiri, si shkenca rreth fjalëve të Allahut, meriton një vend të veçantë dhe vëmendje të veçantë."(5)
Taberiu, në tefsirin e tij, transmeton thënien se Seid ibn Xhubejri kishte thënë: "Ai që lexon Kuran e nuk e di kuptimin e tij, është i ngjashëm me të verbrin dhe beduinin". Kurse, Muxhahidi kishte thënë: "Njeriu më i dashur tek Allahu është ai i cili më së miri kupton atë që Ai ka shpallur."(6) Imam Kurtubiu, në Hyrjen e tefsir it të tij, përmend se Ijas ibn Muaviju kishte thënë: "Ata që e lexojnë Kur anin e nuk dinë kuptimin e tij, janë të ngjashëm me njerëzit të cilët gjatë natës u erdhi letra nga sundimtari i tyre, kurse ata nuk kanë asgjë që t'u bëjë dritë, kështu që i kaplon frika, sepse nuk dinë se çka gjendet e shkru ar në atë letër. Kurse ai që di komen timin e Kuranit i përngjan njeriut i cili ua sjellë dritën atyre, ashtu që ua mundëson atyre që ta lexojnë letrën."(7)
Sa u përket llojeve të tefsirit, IbnXherir et-Taberiu dhe të tjerët, transmetojnë se Ibn Abbasi kishte thënë: "Ekzistojnë katër lloje të tefsireve të Kuranit:
Tefsiri të cilin e kuptojnë arabët, të cilët e kanë gjuhën amtare arabishten (sipas Ez-Zerkeshiut kjo u referohet njohurive të gjuhës arabe dhe gramatikës së saj);
Tefsiri për të cilin askush nuk ka arsye të mos e ketë në posedim (mendohet në atë që kuptohet nga kuptimi i ajeteve kuranore);
Tefsiri i ulemasë ose njerëzve të dijshëm (komentimet e ajeteve që i kuptojnë "ver-rasihune fi-l-ilmi" - ulemaja, dijetarët që janë thelluar në lëmi të tefsirit); dhe
Tefsiri i cili është në ingirencat e Allahut (kuptimi i ajeteve të caktuara, domethënien e të cilave e di vetëm Al lahu xh.sh.).(8)
Komentimi dhe interpretimi i Kuranit sot, nevojë apo domosdoshmëri? "Zoti në Ditën e Gjykimit nuk do të na pyesë rreth asaj se çka kanë thënë njerëzit rreth Kuranit dhe se si e kuptuan atë, por do të na pyesë rreth raportit tonë me Kura nin..."(9) (Muhamed Abduhu)
Që nga kohërat e hershme të Islamit, duke filluar nga sahabët, prej të cilëve në lëmin e tefsirit dallohej Ibn Abasi(10) e deri sot, përplot 1435 vjet, kemi ko mente (tefsire) të shumta të Kuranit, që paraqesin mënyrën me të cilën është formuar tradita përcjellëse interpretuese e fjalës së Zotit xh.sh. deri në ditët e sotshme (kohën moderne).
Sot ballafaqohemi me interpretime të ndryshme të Kuranit (nuk është e thënë që interpretimet e ndryshme të jenë në kundërshtim me njëri-tjetrin), mund të themi, në nivelin lokal dhe atë global, për arsye se sot me interpretimin e Kuranit merret çdokush, duke filluar prej atyre që janë kompetentë për këtë lëmë dhe që janë të kualifikuar, por edhe ata që janë pa këto kualifikime dhe që nuk kanë kompetenca shkencore.(11)
Të jemi të qartë, leximi dhe mësimi i Kuranit është prej komponentëve parësorë të myslimanit, kërkimi i kënaqësisë shpirtërore dhe udhëzim në jetën e përditshme të njeriut besimtar, të cilat nuk mund t'i mohohen asnjë besimtari, thënë drejt, secili mysliman obligohet për një aktivitet të tillë. Mirëpo, kushdo nuk mund të merret sot me interpretimin e Kuranit! Kjo punë u besohet atyre që janë kompetentë për një gjë të tillë, kurse ata që nuk e kanë arritur këtë nivel shkencor të njohurive fetare, u mbështeten të parëve, për disa arsye:
Allahu xh.sh në Kuran thotë që të pyeten ata që dinë (të cilëve u është dhënë nga dituria-dhikri),(12) për ato gjëra që nuk i kemi të qarta dhe nuk kemi kapacitete intelektuale t'i kuptojmë;
Komentuesit (mufessirët) e hershëm të Kuranit që herët i vunë kriteret e rrepta për komentimin dhe interpretimin e Kuranit, kështu që, me këtë lëmë u morën vetëm ata që i plotësonin këto kushte dhe kritere.(13)
Në kohën e sotme, sikur nuk ndihet kjo përgjegjësi: shumica nuk dinë se cilat janë këto kushte e kritere për t'u marrë me komentimin e drejtë të Kuranit, por janë "të gatshëm" të merren me komentimin dhe interpretimin e tij. Për këtë arsye, mendojmë se interpretimi i Kuranit do të jetë prej pyetjeve dhe çështjeve më dominuese te gjeneratat vijuese të teologjisë islame.
Në mënyrë që t'u japim përgjigje pyetjeve dhe problematikave që i parashtruam më parë, ne duhet të kthehemi në shkencat kuranore (ulu mu´l - Kuran), kështu që pa këto njohuri, nuk ka kuptime dhe interpretime të vlefshme dhe të drejta të Kuranit. Metodistët e shkencës së tefsirit, këto kushte i vunë si shtyllat kryesore për mundësimin e interpretimin të Kuranit në mënyrë të drejtë dhe me maturi. Në shumë vepra profesionale të fushës së tefsirit në gjuhën arabe, bëhet fjalë për metodologjinë e komentimit të Kuranit.(14)

___________________________________________
1. EnesKarić, Kako tumačiti Kur'an, Tugra, Sarajevë, 2005, f. 17-18.
2. Jusuf Ramić, Tefsir - tumačenje i ra zumijevanje Kur'ana, Tuzllë, 1997, f. 7.
3. Husein Đozo, Islam u vremenu, Novi Pazar, 1998, f. 20.
4. Dr. Safvet Halilović, Osnovi tefsira, Zenicë, 2005, f. 12.
5. Mr. Ahmed Adilović, Velikani tefsirskih znanosti, Travnik, 2003, f. 18.
6. Jusuf el-Karadavi, Kako se odnositi pre ma Kur'anu Časnom, Sarajevë, 2012, f. 254.
7. El-Kur tubi, Hyrje nëTefsirin e Kurtubiut, 1/22. Po ashtu: Jusuf el-Karadavi, Kako se odnositi prema Kur'anu Časnom, op. cit., f. 261-262.
8. Dželaluddin es-Sujuti, ITQAN (Sve obuhvatni uvodnik u kur'anske nauke), 2012, Sarajevë,f. 338. Po ashtu: Jusuf el-Karadavi, Kako se odnositi prema Kur'anu Časnom, op. cit., f. 256.
9. Dr. Safvet Halilović, Osnovi tefsira, Zenicë, 2005, f. 12.
10. Ibn Abasi, është njëri nga mufesirët e hershëm më të rëndësishëm. Librat e tefsirit shënojnë se kur u lind ibn Abbasi, Muhamme dis.a.v.s. iu drejtua Allahut xh.sh me fjalët: "O Allah, bëja të mundur të kuptuarit e diturive fetare dhe mësoja tevilin (komentimin e Kuranit)." (Shih: Enes Karić, Uvod u tefsirske znanosti, Bosanska Knjiga, Sarajevë, 1995, fq. 330.). Për Ibn Abasin dhe kontributin e tij në tefsir shiko më gjerësisht: Dr. Muhamed Husejn edh-Dhehebi "Ab dullahibn 'Abbās i njegov metod u tumačenju Kur'ana", Metodologija tefsira, përgatiti: prof. dr. Džemaludin Latić, FIN, Sarajevë, 2005, f. 99-104.
11. Azmir Jusufi, "Disa rregulla themelore për kuptimin dhe interpretimin e Kuranit në kohën moderne", Takvim/Kalendar, përvitin 2015, Kryesia e Bashkësisë IslametëKosovës, Prishtinë, 2016, f. 29.
12. Suretuel-Enbija, 7 dhe en-Nahl, 43.
13. Mr. Almir Fatić, "Neka temeljna pravila u razumijevanju i tumačenju Kur'ana", Takvim (Kalendar) përvitin 2008 - 1428-29 hixhri, Sarajevë, 2007, f. 23.
14. Për shem bull, në Burhanin e Zerkeshiut, në Itkanin e Sujutiut, etj. Në gjuhën boshnjake shih: Enes Karić, Tefsir, Bosanska kn jiga, Sarajevë, 1995. Jusuf Ramić,Tefsir: Historija i met odologija, FIN, Sarajevë, 2001. Safet Halilović, Osnovi tefsira, IPA, Zenicë, 2005, etj.